Το άρθρο 16 του Συντάγματος αποτελούσε το απόλυτο τοτέμ για όσους ομνύουν στα δημόσια πανεπιστήμια. Και όμως, η παράγραφος 6 εξασφαλίζει απλόχερα και φτηνά εργατικά χέρια για τις θέσεις διοίκησης και διδασκαλίας στα ιδιωτικά πανεπιστήμια. Καθώς το στελεχικό δυναμικό τους αποκτά ονοματεπώνυμο, δεσπόζει η ιδιότητα των ομοτίμων. Χωρίς το άρθρο 16, τα ιδιωτικά πανεπιστήμια δεν θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ελλείψει διδακτικού προσωπικού.
Θαύμα;
Το διαβόητο εκείνο άρθρο λέει: «Νόμος ορίζει το όριο ηλικίας των καθηγητών των ΑΕΙ· εωσότου εκδοθεί ο νόμος αυτός, οι καθηγητές που υπηρετούν αποχωρούν αυτοδικαίως μόλις λήξει το ακαδημαϊκό έτος μέσα στο οποίο συμπληρώνουν το 67ο έτος της ηλικίας τους». Το «εωσότου» βαστά γερά: Από το 1975, απόλυτη νομοθετική σιγή.
Από τότε ο κόσμος άλλαξε. Το προσδόκιμο επιβίωσης (ακόμη και καθηγητών) αυξήθηκε κατά μία δεκαετία. Οι καθαρίστριες (που τότε έφευγαν στα 50) τώρα δουλεύουν ως τα 67 (εκτός και αν έχουν 40 χρόνια ασφάλισης). Οι δημόσιοι υπάλληλοι και τραπεζικοί τότε δεν είχαν καν όριο (και κυρίες έφευγαν με σύνταξη γήρατος σε ηλικία 32 ετών με 15ετία).
Το σημερινό καθεστώς ασφάλισης, συγκρινόμενο, λ.χ., με τη Γαλλία, μοιάζει αυστηρό. Οταν δεκάδες νόμοι κάθε χρόνο φιλοξενούν ασφαλιστικές τροπολογίες, οι δύο αράδες που θα διόρθωναν τον αναχρονισμό ακόμη αναμένονται. Η ευθυγράμμιση με τη λογική και την πραγματικότητα καθυστερεί.
Τα επιχειρήματα υπέρ μιας τέτοιας πρωτοβουλίας είναι πολλά. Οι ηλικιακές διακρίσεις απαγορεύονται όπως ο σεξισμός και ο ρατσισμός. Οι πανεπιστημιακοί δεν καταπονούνται όπως οι χειρώνακτες· αντιθέτως σεμνυνόμαστε για χαρίσματα που αυξάνονται με την ηλικία («σοφία», πείρα).
Οταν η παραγωγή είναι έντασης γνώσης, είναι παράδοξο να απαγορεύουμε στους φορείς της να εργάζονται. Οπου αλλού υπάρχουν αντίστοιχοι περιορισμοί, τα όρια είναι υψηλότερα, λιγότερα άκαμπτα και με σημαντικές εξαιρέσεις (π.χ., για εργαστήρια).
Εξάλλου, η τάση παντού είναι τα όρια ηλικίας στα πανεπιστήμια να γίνονται πιο ελαστικά ή να καταργούνται (ΗΠΑ, Αγγλία). Αλλά και η πλειονότητα των πανεπιστημιακών, τουλάχιστον σε πεδία που απαιτούν παραμονή στα πανεπιστήμια, μάλλον θα προτιμούσε ευελιξία. Για κάποιους η υποχρεωτική αποχώρηση διακόπτει έρευνα ή αποκόπτει τη γόνιμη επαφή με φοιτητές και συναδέλφους. Για όσους εκλέχτηκαν σε μεγαλύτερη ηλικία, συνταξιοδότηση στα 67 συνεπάγεται χαμηλότερη σύνταξη.
Αν είναι έτσι, πώς και επί 50 χρόνια ουδείς τόλμησε να πειράξει το 67; Η αρχική λογική της ρύθμισης (που πρωτομπήκε στο «Σύνταγμα» της δικτατορίας και διατηρήθηκε το 1975) ήταν να «ξεμπλοκάρουν» τα πανεπιστήμια από γηραιούς και ανεπιθύμητους κατόχους εδρών (που τότε εξασκούσαν δικτατορικές εξουσίες). Εντάχθηκε δηλαδή, σε λογική ανανέωσης, αλλά κυρίως διεκδίκησης αξιωμάτων.
Για όσους πανεπιστημιακούς μπορούσαν να συνεχίσουν να παρέχουν υπηρεσίες και μετά την αφυπηρέτηση (γιατροί, δικηγόροι, μηχανικοί), η γρήγορη εναλλαγή μεγιστοποιούσε τον αριθμό αυτών που ήταν σε θέση να εξαργυρώσουν το αξίωμα (π.χ., διευθυντής Εργαστηρίου, κλινικής) και εκτός πανεπιστημίου.
Η ίδρυση των ιδιωτικών πανεπιστημίων συμπίπτει με την αφυπηρέτηση των πολυπληθών πανεπιστημιακών που εκλέχτηκαν τη δεκαετία του 1980. Το άρθρο 16 σήμερα τους προσφέρει νέα επαγγελματική διέξοδο, ενώ εξασφαλίζει για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια ένα πρόθυμο και αναγνωρίσιμο εργατικό δυναμικό ομοτίμων. Αξιοσημείωτο ότι οι επιστήμες που σπεύδουν στα ιδιωτικά είναι οι ίδιες που για μισό αιώνα αντιδρούσαν στη διόρθωση της απαγόρευσης εργασίας στα δημόσια.
Ο Πλάτων Τήνιος είναι οικονομολόγος, ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιά.
