Ο Χέγκελ υποστήριζε ότι ο αστός, ο άνθρωπος που εμπλέκεται στις οικονομικές πρακτικές συναλλαγές της αστικής κοινωνίας και στο σύστημα των αναγκών που διαμορφώνουν θα πρέπει να μορφωθεί και να μετασχηματιστεί σε πολίτη με ηθικότητα. Δεν υποτιμούσε την αναγκαιότητα των οικονομικών πρακτικών, αλλά θεωρούσε ότι η συνείδηση που διαμορφωνόταν σε αυτές δεν επαρκούσε για να φέρει στο προσκήνιο τις δυνατότητες που προσέφερε η νεωτερικότητα για να διαμορφωθεί μια έλλογη κοινωνία. Και είναι αλήθεια ότι μια ολόκληρη παράδοση παιδαγωγικών και εκπαιδευτικών συστημάτων στηρίχθηκε πάνω στην αντίληψη ότι η ολοκληρωμένη κοινωνικοποίηση οφείλει να δίνει πρωτίστως έμφαση σε ένα μορφωτικό και αξιακό περιεχόμενο που θα κάνει τους ανθρώπους να υπερβαίνουν τα όρια των «εγωιστικών» οικονομικών τους επιδιώξεων και να αντιλαμβάνονται ότι αποτελούν μέλη μιας ευρύτερης πολιτικής κοινότητας.
Είναι σαφές ότι σε μια τέτοια – όχι ιδιαίτερα ριζοσπαστική για να είμαστε ειλικρινείς – αντίληψη για την παιδεία δύσκολα θα χωρούσαν «μαθήματα επιχειρηματικότητας», όπως αυτά που ο Πρωθυπουργός θεωρεί ότι είναι αναγκαίο να ενταχθούν στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα.
Οχι απαραίτητα γιατί οι εμπνευστές τέτοιων αντιλήψεων για την παιδεία και μόρφωση υποτιμούσαν την οικονομική αναγκαιότητα των καπιταλιστικών μορφών, αλλά γιατί θεωρούσαν ότι ρόλος της εκπαίδευσης ήταν ακριβώς να αντισταθμίζει τα αξιακά αποτελέσματα αυτών των οικονομικών πρακτικών και να διαμορφώνει μορφές συνείδησης που να περιλαμβάνουν την αναφορά στο κοινό καλό, την αλληλεγγύη, την κοινωνική πρόοδο – ακόμη και εάν αυτό σήμαινε μια ιδεολογική συγκάλυψη των πραγματικών κοινωνικών ανισοτήτων και αντιθέσεων όπως κατ’ επανάληψη επισήμαναν οι πιο ριζοσπαστικές πολιτικές τοποθετήσεις.
Ωστόσο, στην εποχή του «υπαρκτού νεοφιλελευθερισμού», αυτά φαίνεται πως είναι περιττές λεπτομέρειες. Ούτως ή άλλως στον πυρήνα της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας βρίσκεται η θέση ότι η αγορά είναι ο κατεξοχήν ορθολογικός κοινωνικός μηχανισμός και ότι όσο λιγότερες είναι οι δημοκρατικές πολιτικές παρεμβάσεις στην οικονομία τόσο καλύτερα είναι τα πράγματα. Αυτό πατάει σε μια αντίληψη ότι το «εγωιστικό» και «ανταγωνιστικό» άτομο είναι τελικά και ο φορέας του όποιου κοινωνικού ορθολογισμού. Σε αυτό το φόντο αντί για την ανάγκη ο αστός να γίνει πολίτης, η προτεραιότητα αντιστρέφεται: πρέπει να κάνουμε τους πολίτες να γίνουν περισσότερο «αστοί».
Αυτό που κάποτε αντιμετωπιζόταν ως «αναγκαίο κακό» για να μπορεί η οικονομία να αποκτά δυναμισμό, που όμως έπρεπε να συμπληρώνεται από ιδεολογίες που προωθούσαν την κοινωνική συνοχή, τώρα αντιμετωπίζεται ως αυτό που πρέπει να αντισταθμίσει τις «εξισωτικές» δημοκρατικές τάσεις μιας παραδοσιακής παιδαγωγικής.
Το δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα έχει σίγουρα σοβαρά ελλείμματα, όμως αυτό δεν αφορά την επιχειρηματικότητα. Οι προκλήσεις της νέας εποχής απαιτούν παιδαγωγικά εργαλεία και μαθησιακές πρακτικές που να μπορούν να προετοιμάζουν τη νέα γενιά για να αντιμετωπίσει τις μεγάλες κοινωνικές και τεχνολογικές ανακατατάξεις, αλλά και την τρέχουσα κρίση των δημοκρατιών. Αυτό σίγουρα σημαίνει αναβάθμιση του τεχνολογικού και επιστημονικού γραμματισμού, αλλά και έναν βασικό αξιακό πυρήνα: κριτική σκέψη, ανθρωπιστικός προσανατολισμός, δημοκρατική πολιτοφροσύνη.
