Η αύξηση της παραγωγικότητας αποτελεί ίσως τη σημαντικότερη πρόκληση της ελληνικής οικονομίας τη δεκαετία που διανύουμε. Ύστερα από μια περίοδο ανάκαμψης και δημοσιονομικής σταθεροποίησης, η χώρα βρίσκεται αντιμέτωπη με το ερώτημα που θα καθορίσει το μέλλον της: μπορεί η οικονομική ανάπτυξη να επιταχυνθεί και να γίνει διατηρήσιμη και ποιοτική;
Το έλλειμμα παραγωγικότητας
Παρά τις θετικές επιδόσεις των τελευταίων ετών, η Ελλάδα εξακολουθεί να υπολείπεται σημαντικά του μέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην παραγωγικότητα της εργασίας και στη συνολική παραγωγικότητα των συντελεστών (TFP). Το πρόβλημα είναι βαθιά διαρθρωτικό: μικρό μέγεθος επιχειρήσεων, χαμηλές επενδύσεις σε κεφάλαιο και τεχνολογία, ασθενής καινοτομία, ασταθές θεσμικό πλαίσιο και δημόσια διοίκηση με υψηλό κόστος συναλλαγών.
Η παραγωγικότητα δεν είναι τεχνικός δείκτης. Είναι το μέτρο της ικανότητας μιας οικονομίας να παράγει περισσότερη αξία με τους ίδιους πόρους – άρα συνδέεται με τους μισθούς, την ανταγωνιστικότητα και την ευημερία των πολιτών.
Ανθρώπινο κεφάλαιο και νέες δεξιότητες
Η πρώτη προϋπόθεση για αύξηση της παραγωγικότητας είναι η επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο. Η Ελλάδα διαθέτει υψηλό ποσοστό πτυχιούχων, αλλά υστερεί σε τεχνικές και ψηφιακές δεξιότητες, ενώ η σύνδεση εκπαίδευσης και αγοράς εργασίας παραμένει προβληματική.
Απαιτείται εκσυγχρονισμός της επαγγελματικής εκπαίδευσης, συστηματική διά βίου μάθηση και ουσιαστική διασύνδεση πανεπιστημίων με την παραγωγή. Παράλληλα, η επιστροφή του εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού της διασποράς μπορεί να αποτελέσει πολύτιμη πηγή γνώσης και καινοτομίας.
Επενδύσεις, τεχνολογία και θεσμικός εκσυγχρονισμός
Η δεύτερη προϋπόθεση είναι η αύξηση και ανανέωση του κεφαλαιακού εξοπλισμού και η αύξηση των επενδύσεων σε σύγχρονη τεχνολογία. Το Ταμείο Ανάκαμψης και οι πόροι της ΕΕ προσφέρουν μια μοναδική ευκαιρία για μετάβαση σε μια πιο πράσινη και ψηφιακή παραγωγή. Ωστόσο, καθώς οι πόροι του Ταμείου Ανάκαμψης είναι προσωρινοί, απαιτείται και αύξηση των αποταμιεύσεων, ώστε οι επενδύσεις να χρηματοδοτούνται από εγχώριους πόρους και να μη δημιουργούνται προβλήματα στο ισοζύγιο πληρωμών.
Εξίσου κρίσιμη όμως είναι η βελτίωση των θεσμών: αποτελεσματικό Δημόσιο, ταχύτερη Δικαιοσύνη, σταθερό φορολογικό περιβάλλον και μείωση της γραφειοκρατίας. Η εμπιστοσύνη στους θεσμούς είναι προϋπόθεση για να γίνουν οι επενδύσεις διατηρήσιμες και να αυξηθεί η αποδοτικότητα του ιδιωτικού τομέα.
Η καινοτομία ως κινητήρια δύναμη
Καμία οικονομία δεν μπορεί να στηριχθεί μόνο στην αποδοτικότητα χωρίς τεχνολογική πρόοδο. Η καινοτομία πρέπει να γίνει η καρδιά της ελληνικής παραγωγής. Οι δαπάνες για Ερευνα και Ανάπτυξη πρέπει να αυξηθούν, ενώ η συνεργασία επιχειρήσεων και πανεπιστημίων να γίνει συστηματική. Νεοφυείς επιχειρήσεις, τεχνολογικά πάρκα και clusters μπορούν να λειτουργήσουν ως πυρήνες τεχνικής προόδου. Επιπλέον είναι απαραίτητο να αξιοποιηθούν νωρίς και πλήρως οι δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ). Η ΤΝ ήδη γίνεται η κινητήρια δύναμη μιας νέας οικονομικής επανάστασης, που υπόσχεται εξαιρετική πρόοδο, αλλά ενέχει και σοβαρούς κινδύνους για αυτούς που θα μείνουν πίσω.
Το νέο παραγωγικό πρότυπο
Η αύξηση της παραγωγικότητας δεν είναι έργο μιας κυβέρνησης ή μιας πολιτικής. Είναι εθνικό στοίχημα που απαιτεί συνέργειες κράτους, επιχειρήσεων, πανεπιστημίων και κοινωνίας. Μόνο με συντονισμένη στρατηγική, επενδύσεις στη γνώση και σε σταθερούς θεσμούς, μπορεί η ελληνική οικονομία να περάσει από την ανάκαμψη στην υψηλή και διατηρήσιμη ανάπτυξη – και να μετατρέψει τη συγκυριακή ευημερία σε πραγματική πρόοδο.
Ο Γιώργος Αλογοσκούφης είναι ομότιμος καθηγητής Οικονομικής Επιστήμης στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και πρώην υπουργός Οικονομίας και Οικονομικών
