Μπορεί να ξεκινήσει ένα σοβαρό αναθεωρητικό εγχείρημα, όπως διατείνεται η κυβέρνηση; Το ερώτημα είναι μάλλον ρητορικό. Από ό,τι φαίνεται, απλώς θα ξαναδούμε το «στρίβειν διά της αναθεώρησης» και μάλιστα σε χειρότερη παραλλαγή. Το γιατί είναι απλό: καμία μεγαλεπήβολη εξαγγελία δεν μπορεί να υπερκεράσει το τεράστιο έλλειμμα θεσμικής αξιοπιστίας που έχει σωρεύσει έως σήμερα η κυβέρνηση Μητσοτάκη. Το διαβόητο πλέον «επιτελικό κράτος», η ασφυκτική χειραγώγηση της Δικαιοσύνης, το πρωτοφανές σκάνδαλο των υποκλοπών, η εκτός συνταγματικών ορίων ραδιοτηλεοπτική προπαγάνδα, η ασύστολη διαπλοκή, τα καλπονοθευτικά εκλογικά συστήματα, η αντισυνταγματική επιβολή ιδιωτικών πανεπιστημίων, η αδιανόητη θεσμική διαχείριση των δυσωδών υποθέσεων των Τεμπών και του ΟΠΕΚΕΠΕ και πολλά άλλα δεν συνθέτουν απλώς ένα ολισθηρό πεδίο συνεχούς δοκιμασίας του Συντάγματος. Προδίδουν, ταυτόχρονα, μια βαθύτατα καθεστωτική νοοτροπία, η οποία, εν προκειμένω, αποστρέφεται κάθε συνταγματικό φραγμό στις κυβερνητικές (και δη στις πρωθυπουργικές) αυθαιρεσίες.
Με βάση λοιπόν αυτά τα δεδομένα, τι μπορεί να συνεισφέρει μια συνταγματική αναθεώρηση; Δικαιούται η σημερινή κυβερνητική πλειοψηφία να ομιλεί για ένα καλύτερο θεσμικό μέλλον, όταν το «επιτελικό κράτος» της υπονομεύει διαρκώς και ασύστολα το παρόν; Και με ποια αξιοπιστία μπορεί να απευθυνθεί στην αντιπολίτευση για να ζητήσει την απαιτούμενη συναίνεση; Πώς θα πεισθούν, για παράδειγμα, τα κόμματα της αντιπολίτευσης να ψηφίσουν στην παρούσα Βουλή πρόταση της κυβερνητικής πλευράς με την αυξημένη πλειοψηφία των 3/5, όταν είναι τόσο πρόσφατη η εξαπάτησή τους, ως προς την εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας, στην αναθεωρητική Βουλή του 2019: Τι συζήτηση να γίνει για το Σύνταγμα όταν ο Πρωθυπουργός αρνείται να εφαρμόσει απόφαση του ΣτΕ για την ενημέρωση του προέδρου του ΠΑΣΟΚ, ως προς τους λόγους παρακολούθησής του; Αλλά και τι νόημα έχει να ψηφίζονται νέες συνταγματικές διατάξεις όταν στη συνέχεια η κυβερνητική πλειοψηφία αρνείται την εφαρμογή τους με εκτελεστικό νόμο, όπως συνέβη πρόσφατα με τη λαϊκή νομοθετική πρωτοβουλία και με την κατάργηση της παραγραφής ως προς την ευθύνη των υπουργών;
Θα μπορούσε βέβαια να ρωτήσει κανείς στο σημείο αυτό: δηλαδή να μη γίνει τίποτε;
Η απάντηση είναι απλή: πολλά επιβάλλεται να γίνουν και ήδη έχουν προταθεί και από μένα και από άλλους έγκριτους συναδέλφους. Ωστόσο, κινδυνεύουν να αποδειχθούν ασκήσεις επί χάρτου αν η κυβέρνηση δεν δεσμευτεί, με αυτοκριτική διάθεση και με σαφή δήλωση προθέσεων, για την άρση συγκεκριμένων δυσλειτουργιών του πολιτεύματος. Ειδικότερα:
n Η πρώτη κυβερνητική δέσμευση πρέπει να αφορά την αποκατάσταση του δημοκρατικού και κοινοβουλευτικού χαρακτήρα του πολιτεύματος σε κρίσιμους τομείς. Αυτό προϋποθέτει ιδίως:
α. Σαφή οριοθέτηση του ρόλου του Πρωθυπουργού, ώστε να μην παραβιάζει, όπως σήμερα, τη λογική και τα όρια του κοινοβουλευτικού συστήματος.
β. Αναβάθμιση του ρόλου του Προέδρου της Δημοκρατίας (ισχυρότερη δημοκρατική νομιμοποίηση, περισσότερες αρμοδιότητες) ώστε να παύσει να είναι «πουκάμισο αδειανό».
γ. Ασκηση ουσιαστικού κοινοβουλευτικού ελέγχου από τις εξεταστικές επιτροπές μέσω της πρόβλεψης για σύνταξη ενιαίου πορίσματος από εξωκοινοβουλευτικά πρόσωπα κύρους, που θα εκλέγονται με αυξημένη πλειοψηφία.
δ. Εγγυημένη εξισορρόπηση μεταξύ αντιπροσωπευτικότητας και κυβερνησιμότητας, ώστε να απαλλαγεί το εκλογικό σύστημα από μικροκομματικές μεθοδεύσεις.
ε. Αναρρύθμιση του ραδιοτηλεοπτικού τοπίου, ώστε να καταπολεμηθεί η διαπλοκή και να διασφαλιστεί ο πολιτικός πλουραλισμός τόσο στα ιδιωτικά ηλεκτρονικά ΜΜΕ όσο και στην ΕΡΤ (με πρώτο βήμα την εκλογή του προέδρου της από τη Βουλή με αυξημένη πλειοψηφία).
n Η δεύτερη κυβερνητική δέσμευση πρέπει να εστιασθεί στο κράτος δικαίου – με ιδιαίτερη έμφαση στην εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα Δικαιοσύνη – και να περιλαμβάνει ιδίως:
α. Τον πλήρη αποκλεισμό της κυβέρνησης από την επιλογή της ηγεσίας των Ανώτατων Δικαστηρίων, που πρέπει να περιοριστεί στον πρόεδρο και σε έναν μόνο αντιπρόεδρο.
β. Τον πλήρη αποκλεισμό της Βουλής από τη διαδικασία της ποινικής δίωξης των υπουργών λόγω της πλήρους αποτυχίας και εργαλειοποίησης της σημερινής ρύθμισης.
γ. Την ίδρυση Συνταγματικού Δικαστηρίου, διότι ο έλεγχος της συνταγματικότητας από τα σημερινά Ανώτατα Δικαστήρια νοσεί βαρύτατα.
δ. Τη ρητή καθιέρωση – επιτέλους – του ελέγχου συνταγματικότητας των Πράξεων Νομοθετικού Περιεχομένου.
ε. Τη συνταγματική αναθεώρηση του άρθρου 16 του Συντάγματος, ώστε η ίδρυση μη κρατικών πανεπιστημίων να περιβληθεί με τις κατάλληλες θεσμικές εγγυήσεις που θα ανατρέψουν το σημερινό αντισυνταγματικό έκτρωμα της διαπλοκής.
Πιστεύει κανείς από όσους παρακολουθούν τον δημόσιο βίο της χώρας ότι υπάρχει πιθανότητα να αναλάβει μια τέτοια δέσμευση η σημερινή κυβέρνηση, ώστε να έχει νόημα να διεξαχθεί μια περαιτέρω συζήτηση με όρους αξιοπιστίας; Προφανώς όχι. Αρα, εδώ σταματάει ο ρόλος της επιστήμης και αρχίζει η επικράτεια της μικροπολιτικής…
Ο Γιώργος Χ. Σωτηρέλης είναι καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
