Σε ποιους δρόμους περπάτησε ο Ιούλιος Καίσαρας; Μόνο η Εγνατία ήταν μεγάλος στρατιωτικός και εμπορικός δρόμος του αρχαίου κόσμου; Και πόσο λανθασμένη είναι η εικόνα που έχουμε για το οδικό δίκτυο των Ρωμαίων;
Μια νέα ψηφιακή χαρτογράφηση υψηλής ανάλυσης επιτρέπει στους χρήστες να σχεδιάζουν διαδρομές κατά μήκος των αρχαίων δρόμων της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, σχεδόν διπλασιάζοντας το γνωστό δίκτυο. Πρόκειται για το «Google Maps των ρωμαϊκών δρόμων», την πλατφόρμα «Itiner-e», η οποία συνδυάζει ιστορικές πηγές, αρχαιολογικά δεδομένα και δορυφορικές εικόνες για να χαρτογραφήσει περίπου 300.000 χιλιόμετρα κύριων και δευτερευόντων οδών γύρω στο 150 μ.Χ. — δηλαδή περίπου διπλάσια από ό,τι θεωρούνταν μέχρι σήμερα.
Οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι μόνο το 3% των δρόμων είναι γνωστό με βεβαιότητα, ενώ ένα 7% θεωρείται υποθετικό και τα υπόλοιπα βασίζονται σε ελλιπή στοιχεία. Ο επικεφαλής της έρευνας, αρχαιολόγος Tom Brughmans του Πανεπιστημίου Aarhus, δήλωσε ότι η βάση δεδομένων θα συμβάλει ριζικά στην κατανόηση του τρόπου με τον οποίο εξαπλώνονταν οι άνθρωποι, οι ιδέες και οι ασθένειες πριν από 2.000 χρόνια — γνώσεις που, όπως είπε, μπορούν να φωτίσουν και σύγχρονες προκλήσεις. «Τέτοιες πληροφορίες μπορούν να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε καλύτερα τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε σήμερα», δήλωσε στο περιοδικό «Nature».
Το διαδραστικό αυτό πρόγραμμα χαρτογραφεί το τεράστιο οδικό δίκτυο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, που εκτεινόταν σε ολόκληρη την Ευρώπη, τη Μεγάλη Βρετανία, τη βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή.
Το «Itiner-e» δημιουργήθηκε «μέσω ταυτοποίησης δρόμων από αρχαιολογικές και ιστορικές πηγές, εντοπισμού τους με σύγχρονους και ιστορικούς τοπογραφικούς χάρτες και δορυφορικές εικόνες, και ψηφιοποίησής τους με μεταδεδομένα ανά τμήμα δρόμου και κατηγορίες βεβαιότητας». Αν και αιώνες ερευνητών έχουν προσπαθήσει να χαρτογραφήσουν ρωμαϊκούς δρόμους σε τοπικό επίπεδο, η «παν-αυτοκρατορική σύνθεση και ψηφιοποίηση» παραμένει σπάνια.
Κύριες ιστορικές πηγές περιλαμβάνουν το «Itinerarium Antonini» και την «Tabula Peutingeriana», πιθανώς χαρτογραφήσεις της εποχής του Αυγούστου. Ο νέος χάρτης βασίζεται επίσης σε προηγούμενο έργο του Ancient World Mapping Center του Πανεπιστημίου της Βόρειας Καρολίνας και του προγράμματος «Mapping Past Societies» του Χάρβαρντ.
Σημαντικό ορόσημο στη χαρτογράφηση του αρχαίου κόσμου υπήρξε το 2000 η έκδοση του «Barrington Atlas of the Greek and Roman World» — του πρώτου ολοκληρωμένου άτλαντα από τη δεκαετία του 1870, που χρειάστηκε πάνω από δέκα χρόνια δουλειάς και χρηματοδότηση ύψους περίπου 4,5 εκατομμυρίων δολαρίων. Αν και αποτέλεσε βασική πηγή για τους ερευνητές του «Itiner-e», αυτοί επισημαίνουν και τις αδυναμίες του: περιορισμένη γεωγραφική λεπτομέρεια, αδιαφορία για φυσικά εμπόδια και διαδρομές, απουσία διαχωρισμού ανά δρόμο και ελλιπή παραπομπή πηγών.
Η νέα ψηφιακή πλατφόρμα καλύπτει αυτές τις ελλείψεις: επιτρέπει στους χρήστες να κάνουν κλικ στα 14.769 τεκμηριωμένα τμήματα δρόμου, ώστε να δουν αν πρόκειται για κύριο ή δευτερεύον δρόμο, τον βαθμό βεβαιότητας του εντοπισμού του και την περίοδο κατασκευής του. Ο χρήστης μπορεί επίσης να προβάλλει τους σύγχρονους δρόμους πάνω στον αρχαίο χάρτη, ενώ κάθε τμήμα συνοδεύεται από τις αντίστοιχες πηγές.
Οι επιστήμονες αναγνωρίζουν ταυτόχρονα τους περιορισμούς του έργου τους και ζητούν συνέχιση της έρευνας. «Μεγάλη πρόκληση αποτελεί η έλλειψη χρονολογικών στοιχείων για τη δημιουργία και τις μεταβολές των δρόμων σε παν-αυτοκρατορική κλίμακα», σημειώνουν. Προς το παρόν, όμως, έχουν δημιουργήσει ένα πολύτιμο αρχείο για τις «αρτηρίες» που επέτρεψαν στους Ρωμαίους να εξαπλώσουν την επιρροή τους σε ωκεανούς και ηπείρους.
