Η έκθεση προόδου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Τουρκία ανοίγει με τη φράση: «Η Τουρκία είναι ένας εταίρος-κλειδί για την Ευρωπαϊκή Ενωση (…). Η ΕΕ επανασυμπράττει εποικοδομητικά με την Τουρκία σε τομείς κοινού ενδιαφέροντος με βάση τις καθιερωμένες αιρεσιμότητες». Στη συνέχεια όμως τη μαστιγώνει για την κατάσταση δικαίου, δημοκρατία, ανθρώπινα δικαιώματα κ.λπ., που κρατούν στο πάγωμα τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις. Για τα Ελληνοτουρκικά, επισημαίνει ότι «από το 2023 οι διμερείς σχέσεις έχουν βελτιωθεί καθώς η Τουρκία έχει αποφύγει παράνομες έρευνες στην Αν. Μεσόγειο και υπερπτήσεις στα ελληνικά νησιά». Στις επόμενες σελίδες απαριθμεί όμως διεξοδικά όλα τα ανοιχτά προβλήματα στις σχέσεις Ελλάδας – Τουρκίας (αλλά και στο Κυπριακό) που μπλοκάρουν και τις ευρωτουρκικές σχέσεις.
Αλλά τα όσα λέγει η Επιτροπή δεν συνιστούν πολιτική της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Είναι απλώς απόψεις. Την πολιτική χαράσσουν το Συμβούλιο Υπουργών και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (με τη σύμπραξη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ενίοτε). Και το πολιτικά παράδοξο είναι ότι ενώ Συμβούλιο και Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αναγνωρίζουν την Τουρκία ως εταίρο-κλειδί και εξετάζουν αναβάθμιση τελωνειακής ένωσης και πιθανή συμμετοχή της στην ευρωπαϊκή άμυνα, δείχνουν μηδενικό σχεδόν ενδιαφέρον για την επίλυση της παρατεινόμενης ελληνοτουρκικής αντιπαράθεσης. Πλήρης αδιαφορία. Την αφήνουν να σέρνεται.
Από το 1999 όταν στα Συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Ελσίνκι υιοθετήθηκε μια λεπτομερής στρατηγική της Ενωσης για τη διευθέτηση των ελληνοτουρκικών προβλημάτων/συνοριακών διαφορών (διαπραγμάτευση, παραπομπή στο Διεθνές Δικαστήριο Χάγης – 2004), η Ενωση ουδέποτε άλλοτε ασχολήθηκε συστηματικά με το ζήτημα. Ορισμένες σύντομες γενικόλογες φράσεις καταγράφονται στα Συμπεράσματα των Συμβουλίων (για την ανάγκη σεβασμού του διεθνούς δικαίου). Μόνο στα Συμπεράσματα του Δεκεμβρίου 2019 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο περιλαμβάνει μια περισσότερο εκτενή αναφορά-καταδίκη του (παράνομου) τουρκο-λιβυκού μνημονίου. Ετσι, ενώ π.χ. για τον πόλεμο στην Ουκρανία υπάρχουν (δικαιολογημένα) σελίδες ολόκληρες, για την ελληνοτουρκική αντιπαράθεση ελάχιστες λέξεις.
Είναι χαρακτηριστικό ότι τα τελευταία αιτήματα/προϋποθέσεις που έθεσε η Ελλάδα για τη συμμετοχή της Τουρκίας στον δανειοληπτικό μηχανισμό για την άμυνα (SAFE), κατάργηση δηλαδή του casus belli και άρση των διεκδικήσεων (γκρίζες ζώνες), δεν έχουν συμπεριληφθεί στα Συμπεράσματα του Συμβουλίου. Η απουσία οποιουδήποτε συστηματικού ενδιαφέροντος από την Ευρωπαϊκή Ενωση για τα Ελληνοτουρκικά αντανακλάται και στην απροθυμία υιοθέτησης λεπτομερών κανόνων (modalities) για την ενεργοποίηση της ρήτρας αμοιβαίας συνδρομής της Συνθήκης της Λισαβόνας (άρθ. 42,7) σε περίπτωση επίθεσης τρίτης χώρας εναντίον κράτους-μέλους της Ενωσης. Και βεβαίως παρά τις ελληνικές προσπάθειες μόνο λεκτικά η εκκολαπτόμενη ευρωπαϊκή άμυνα καλύπτει τα προβλήματα ασφάλειας της περιοχής («άμυνα 360 μοιρών»). Πέρα από το γεγονός ότι δεν συνιστά με κανέναν τρόπο κοινή ευρωπαϊκή άμυνα.
Η απουσία έμπρακτου ενδιαφέροντος της Ενωσης για τα Ελληνοτουρκικά οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην απροθυμία της ελληνικής πλευράς να θέσει με ολοκληρωμένο και συστηματικό τρόπο το ζήτημα στην Ενωση. Αλλά και στη διστακτικότητα της Υπατης Εκπροσώπου να αναλάβει σχετική πρωτοβουλία. Είναι χαρακτηριστικό ότι ουδέποτε τα τελευταία χρόνια υποβλήθηκε σχετικό Paper για τα Ελληνοτουρκικά στα ενωσιακά όργανα. Σε ό,τι αφορά δε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, οι σχετικές παρεμβάσεις του εξαντλούνται συνήθως στο πώς θα επιβληθούν αυστηρότερες κυρώσεις στην Τουρκία. Αλλά και στην τρέχουσα συγκυρία δεν πρόκειται να υπάρξει κάποιο ενισχυμένο ενδιαφέρον από πλευράς ΕΕ για τα Ελληνοτουρκικά. Η δυναμική κινείται προς κάποια παρέμβαση από πλευράς ΗΠΑ (ιδιαίτερα μετά τον ειδικό ενεργειακό ρόλο που ανέλαβε η Ελλάδα).
Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ), πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος του ΥΠΕΞ και μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής του ΕΛΙΑΜΕΠ
