Είναι οι γεννήσεις λιγότερες από «ό,τι πρέπει»; Αυτό συνεπάγεται η λέξη «υπογεννητικότητα» με το αρνητικό αξιακό φορτίο. Λίγη σκέψη δείχνει ότι δύσκολα προσδιορίζεται το τι πρέπει και γιατί.
Η εύκολη απάντηση είναι ταυτολογική. Επίδοση κάτω από 2,1 παιδιά ανά γυναίκα οδηγεί σε μείωση του πληθυσμού (αν δεν πλαισιωθεί από μετανάστευση). Ομως δεν υπάρχει λόγος γιατί κάποιο επίπεδο αρχικού πληθυσμού είναι καλό ή όχι.
Η Δεξιά δεν είχε ποτέ πρόβλημα να απαντήσει. Η «υπογεννητικότητα» προέκυψε στη Γαλλία ως αναζήτηση του αιτίου της ήττας στον Γαλλοπρωσικό Πόλεμο του 1870. Εφταιγαν οι εγωίστριες Γαλλίδες που έκαναν λιγότερα παιδιά σχετικά με τις καρπερές Γερμανίδες, με αποτέλεσμα λιγότερους φαντάρους. Ο πληθυσμιακός πανικός οδήγησε στην εξύψωση «οικογενειακών αξιών» και σε βραβεύσεις πολυτέκνων. Στόχος το μεγαλείο της πατρίδας και πατριωτικό καθήκον το μέγεθος συγκριτικά με εχθρούς. Τα παιδιά τα κάνουν οι γυναίκες για την πατρίδα (και τα χαρακώματα). Αρνούμενες, επιβαρύνουν το κοινωνικό σύνολο, και δη τους άνδρες. Το κράτος δικαιούται να τις πιέζει για να αρθούν στο ύψος των περιστάσεων. Ετσι περίπου σκέφτεται ο Ορμπαν. Γι’ αυτό εξίσταται ο αντιπρόεδρος Βανς με τις «άτεκνες γατομάνες».
Η Αριστερά και ο φεμινισμός δύσκολα θα συμφωνούσαν. Και όμως, υπάρχει φεμινιστική εκδοχή της υπογεννητικότητας, την οποία βεβαίως χρεώνει στην πατριαρχία. Σύμφωνα με την Αμερικανίδα Νάνσι Φόλμπρε, κάθε παιδί προσθέτει ένα όφελος στην κοινωνία, διασφαλίζοντας μελλοντικούς φορολογουμένους και αποπληρωτές του εθνικού χρέους. «Υπογεννητικότητα» προκύπτει επειδή η γονική μέριμνα παρέχεται αμισθί από τις μητέρες, όταν οι υπόλοιποι επωφελούνται από τα παιδιά δωρεάν. Οι γεννήσεις είναι λιγότερες από «ό,τι πρέπει» αφού το ιδιωτικό κόστος της τεκνοποιίας υπερβαίνει το κοινωνικό όφελος.
Ως εδώ, καλά. Ετσι μπορεί να δικαιολογηθούν τα επιδόματα μητρότητας, δώρα τοκετού, εκπτώσεις σε διάφορα αγαθά κ.ο.κ. Ομως, η φεμινιστική κριτική πάει παραπέρα. Βλέποντας την άμισθη οικιακή εργασία ως δημόσιο αγαθό, εντοπίζει και το πόσο πρέπει να αποζημιωθεί για να αποκατασταθεί η ισορροπία. Μια μητέρα τεκνοποιώντας άμισθα ζημιώνεται διπλά: και για τον χρόνο που αφιερώνει αλλά και για τα δικαιώματα που χάνει μη ασφαλιζόμενη. Τα ποσά που προκύπτουν από υπολογισμούς του «κόστους αναπλήρωσης» κάνουν κίνητρα σαν αυτά της Ουγγαρίας να ωχριούν.
Το συντηρητικό Institute for Family Studies των ΗΠΑ υπολόγισε ότι κάθε ποσοστιαία μονάδα του ΑΕΠ που αποδίδεται σε κίνητρα γονιμότητας την αυξάνει κατά 0,25 παιδιά. Απλός πολλαπλασιασμός καταλήγει ότι στις ΗΠΑ για να επιτευχθεί το μαγικό 2,1 θα χρειάζοταν περισσότερα από 700 δισ. δολάρια. Αντίστοιχη μπακαλική στην Ελλάδα βγάζει δυσθεώρητα νούμερα, πολύ περισσότερο από το σύνολο της δαπάνης συντάξεων.
Τόσο η πατριαρχία όσο και ο φεμινισμός παραδέχονται ότι οι μητέρες κάνοντας παιδιά εξυπηρετούν ευρύτερους στόχους. Η πατριαρχία εκεί βάζει την πατρίδα, ο φεμινισμός την κοινωνία. Σαν αποτέλεσμα μπερδεύονται και οι δύο, καταλήγοντας σε ηθικοπλαστικές υποδείξεις οι μεν και σε ατελέσφορα ιδεολογήματα οι δε.
Αν ρωτούσαμε τις ίδιες τις μανάδες γιατί έκαναν παιδιά, δεν θα αναφέρουν υψιπετείς σκοπούς. Θα πουν «τα κάναμε επειδή θέλαμε – για εμάς τις ίδιες». Και αν είναι οι γονείς οι καλύτεροι κριτές, τότε το χρέος των υπολοίπων (της πατρίδας, της κοινωνίας) είναι να τους διευκολύνουν να αποφασίζουν μόνοι τους.
Ο Πλάτων Τήνιος είναι ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιά.
