«Αν η πορεία γεννήσεων και θανάτων σε εθνικό επίπεδο καθώς και οι επιπτώσεις της, άμεσες και απώτερες, έχουν προκαλέσει έντονο προβληματισμό και η “υπογεννητικότητα” κυριαρχεί την τελευταία δεκαετία στον δημόσιο διάλογο, ελάχιστα μέχρι σήμερα έχουν εξετασθεί -και προφανώς πολύ λίγο μας έχουν προβληματίσει- οι σημαντικές διαφοροποιήσεις που κρύβονται κάτω από τους μέσους εθνικούς όρους». Αυτά μεταξύ άλλων τονίζει στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, ο αφυπηρετήσας καθηγητής Δημογραφίας του Παν. Θεσσαλίας και διευθυντής του Ινστιτούτου Δημογραφικών Ερευνών και Μελετών (ΙΔΕΜ) Βύρων Κοτζαμάνης, ο οποίος εξετάζει στο τελευταίο ψηφιακό δελτίο του ΙΔΕΜ, την εξέλιξη των φυσικών ισοζυγίων στην Ελλάδα σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο από το 1980 μέχρι σήμερα. Οι διαφοροποιήσεις αυτές, σύμφωνα με τον κ. Κοτζαμάνη, «αποτυπώνονται πλέον σε όλους τους δημογραφικούς δείκτες, και, προφανώς, και στα φυσικά ισοζυγία (γεννήσεις-θάνατοι). Συσσωρευτικά δε, μας δηλώνει, «αυτές υποθηκεύουν, εκτός των άλλων την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη και την εδαφική συνοχή, καθώς επηρεάζουν τον δυναμισμό πολλών περιοχών μας στις οποίες έχουμε για σειρά ετών αρνητικά φυσικά ισοζύγια και υψηλούς ρυθμούς μείωσης και γήρανσης του πληθυσμού και οδηγώντας τες στην δημογραφική τους κατάρρευση».
Στην εισαγωγή του στο δελτίο αυτού (ΙΔΕΜ, Focus 2, 2025) ο κ. Κοτζαμάνης, εξετάζοντας αρχικά τα φυσικά ισοζύγια (Φ.Ι.) σε εθνικό επίπεδο τα τελευταία 45 χρόνια αναφέρει ότι «από το 1951 έως το 2010 στη χώρα μας, αν εξαιρέσουμε μια σύντομη περίοδο (1998—2003) κατά την οποία οι γεννήσεις ήταν λίγο λιγότερες από τους θανάτους, τα Φ.Ι. παρέμειναν θετικά αν και φθίνοντα (98 χιλ. περισσότερες γεννήσεις το 1951, από 1,0 -ελάχιστο- έως 10,5 χιλ. -μέγιστο- περισσότερες το 2004-2010). Από τις αρχές όμως της δεκαετίας του 2010 οι θάνατοι είναι σταθερά περισσότεροι από τις γεννήσεις (+4,3 χιλ. το 2011, +58,5 χιλ. το 2024) και τα φυσικά μας ισογύζια θα παραμείνουν αρνητικά και τις αμέσως επόμενες δεκαετίες, ακόμη και αν η πτωτική πορεία των γεννήσεων ανακοπεί. Τα αρνητικά μετά το 2010 αυτά Φ.Ι (συνολικά 510 χιλ. θάνατοι περισσότεροι από γεννήσεις την περίοδο 2011-2024) συνέβαλαν και στη μείωση του συνολικού πληθυσμού της χώρας μας, μια μείωση καθ’ όλα σημαντική (-715 χιλ. βάσει των εκτιμήσεων της ΕΛΣΤΑΤ)». Η μεταβολή του πρόσημου των Φυσικών ισοζυγίων σύμφωνα με τον ίδιο, από θετικά σε μονίμως αρνητικά οφείλεται σε δυο λογούς: 1)στην αύξηση των θανάτων, καθώς, αν και κερδίσαμε σχεδόν 17 χρονιά ζωής ανάμεσα στο 1951 και το 2024, ο αριθμός τους έχει υπερδιπλασιασθεί ανάμεσα στο 1951 και το 2024 εξαιτίας της γήρανσης (της αύξησης δηλαδή του πλήθους των 65 ετών και άνω που από 520 χιλ. το 1951 εγγίζουν σήμερα τα 2,5 εκατομ-) και 2) στη μείωση των γεννήσεων (148 χιλ. το 1980, 68,5 χιλ. το 2024 και ακόμη λιγότερες το 2025) καθώς οι γυναίκες που γεννήθηκαν ανάμεσα στο 1955 και το 1985 από τις οποίες προέρχεται και το σύνολο σχεδόν των μετά το 1980 γεννήσεων κάνουν όλο και λιγότερα παιδιά και σε όλο και μεγαλύτερη ηλικία: γύρω από τα 2 κατά μέσο όρο όσες γεννήθηκαν ανάμεσα στο 1940 και το 1960, αλλά λιγότερα από 1,5 παιδιά όσες γεννήθηκαν γύρω από το 1985.
Αν οι εξελίξεις αυτές είναι πλέον γνωστές σε επίπεδο χώρας αναφέρει ο κ. Κοτζαμάνης, τίθεται το ερώτημα αν είναι κοινές και σε χαμηλότερα του εθνικού επίπεδα. Την απάντηση στο ερώτημα αυτό δίνει, εξετάζοντας για πρώτη φορά τα Φυσικά ισοζύγια (γεννήσεις-θάνατοι) στους 51 νομούς μας από το 1980 μέχρι και το 2024. Τα αποτελέσματα της ανάλυσής του είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντα καθώς από αυτά προκύπτει ότι πίσω από τους μέσους εθνικούς όρους υποκρύπτονται σημαντικές διαφοροποιήσεις. Ειδικότερα, αναφέρει ο συγγραφέας του άρθρου, «ενώ σε εθνικό επίπεδο καταγράφονται περισσότεροι θάνατοι από γεννήσεις στα 20 από τα 45 εξεταζόμενα έτη, σε περιφερειακό επίπεδο έχουμε στο ένα άκρο 15 νομούς στους οποίους έχουμε περισσότερους θανάτους από γεννήσεις για 41 ή και περισσότερα ακόμη από τα 45 εξεταζόμενα έτη (!!!) και στο άλλο άκρο τρεις μόνον νομούς (Ρέθυμνο, Δωδεκάνησα και Ηράκλειο) που κατέγραψαν την ίδια περίοδο αρνητικά ισοζύγια για ελάχιστα χρόνια (1, 2 και 4 έτη. αντίστοιχα)». Πέντε νομοί έχουν αρνητικά Φ.Ι. για 15-25 έτη μη διαφοροποιημένοι σημαντικά από τη χώρα (περισσότεροι θάνατοι από γεννήσεις για 20 χρόνια), ενώ σε άλλους 19 οι θάνατοι υπερτερούν για 30 έως και 39 έτη. Η διαφορά δε ανάμεσα στις ακραίες περιπτώσεις είναι συνταρακτική, αναφέρεται στο άρθρο καθώς σε 6 νομούς (Αρκαδία, Λακωνία, Λευκάδα, Μεσσηνία, Φωκίδα και Λέσβο) καταγράφονται περισσότεροι θάνατοι από γεννήσεις για 45 συνεχή χρόνια ενώ στο Ρέθυμνο μόνον για μια χρονιά.
Στο ερώτημα που τίθεται «πού οφείλονται οι εξαιρετικά διαφοροποιημένες αυτές πορείες;», ο κ. Κοτζαμάνης δίνει μια πρώτη απάντηση αναφέροντας τη διαφοροποιημένη μεταπολεμικά εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση καθώς και τη διαφοροποιημένη γονιμότητα των γενεών εκείνων που απέκτησαν τα παιδιά τους μετά το 1980. Διαφοροποιημένη κινητικότητα και γονιμότητα έχουν οδηγήσει προοδευτικά κατ’ αυτόν και σε μια σαφώς διαφοροποιημένη κατανομή του πληθυσμού ανά ηλικία με νομούς που συγκεντρώνουν έτσι πολύ περισσοτέρους ηλικιωμένους από νέους -και το αντίστροφο-, με αποτέλεσμα αρνητικά φυσικά ισοζύγια για μακρά σειρά ετών στους πρώτους, και, για μικρό αριθμό στους δεύτερους.
