«Τρώγε την πρόοδο και με τα φλούδια και με τα κουκούτσια της»: όταν ο Οδυσσέας Ελύτης έγραψε τη συγκεκριμένη φράση, το ημερολόγιο έδειχνε 1977. Η χώρα έβρεχε τα πόδια της στην Γ’ Ελληνική Δημοκρατία, μάθαινε κολύμπι σε έναν νέο κόσμο, πέρα από τα όρια του καχεκτικού πολιτεύματος που είχε συνηθίσει ως τότε. Η πρόοδος έμοιαζε σχεδόν νομοτελειακή, λες και περίμενε στη γωνία – τέσσερα χρόνια μετά, ακόμα κι αυτοί που δεν ήταν έτοιμοι, είδαν την Ελλάδα να αλλάζει με ραγδαίους ρυθμούς, σε όλα τα επίπεδα. Από τότε και για όλα τα χρόνια που ακολούθησαν μέχρι την κρίση του 2010, ήταν εύκολος ο ορισμός της προόδου, αλλά και ο αυτοπροσδιορισμός ενός προοδευτικού πολίτη. Υπήρχε μάνιουαλ, ευρέως αποδεκτό από όλους. Το ανακάτεμα της τράπουλας, η αλλαγή του κέντρου βάρους μετά το pasokification και την ανάδειξη του ΣΥΡΙΖΑ, οι αλλεπάλληλες κρίσεις και το διεθνές αποτύπωμα του Ντόναλντ Τραμπ δεν άφησαν ούτε τα κουκούτσια από όσα γνωρίζαμε ως προοδευτικά. Η σοσιαλδημοκρατία και η Αριστερά παγκοσμίως βρίσκονται σε κρίση αντιπροσώπευσης, πασχίζουν να κρατήσουν προστατευμένα τα βασικά τους κεκτημένα, αναζητούν το επόμενο πρόσωπο και τον τρόπο να κερδίσουν τον φόβο και τον θυμό που κυριαρχεί στις δυτικές κοινωνίες και βρίσκει καταφύγιο στην ακραία ρητορική, ακόμα και στις θεωρίες συνωμοσίας.
Η ανάλυση των αριθμών
Πώς μοιάζει ο προοδευτικός πολίτης του μέλλοντος; Αν είναι κάτι, λένε οι πολιτικοί αναλυτές που παρακολουθούν τις τάσεις και τις εξελίξεις, αυτό είναι μπερδεμένος. Μήπως ήρθε η ώρα, άρα, να επαναπροσδιορίσουμε τι είναι «προοδευτικό»; Σύμφωνα με έρευνα που διεξήχθη από την About People για το Progressive Lab, η οποία θα παρουσιαστεί επισήμως τις επόμενες μέρες, τα στοιχεία δείχνουν πως μερικές τάσεις δεν έχουν σβήσει – για παράδειγμα, οι αυτοπροσδιοριζόμενοι προοδευτικοί ψηφοφόροι θεωρούν απαραίτητη την κρατική παρέμβαση. Σε ποσοστό 87,4% συμφωνούν πως η αύξηση των ανισοτήτων είναι απειλή για τη δημοκρατία, σε ποσοστό 88,1% λένε πως δημόσια αγαθά όπως το ρεύμα και το νερό πρέπει να είναι μόνο δημόσια (άποψη που συγκεντρώνει παρόμοια ψηλά ποσοστά και στους αυτοπροσδιοριζόμενους συντηρητικούς), ενώ σε πλειοψηφία 53,2% λένε πως στην Ελλάδα υπάρχει υπερτουρισμός και θα πρέπει να ληφθούν μέτρα περιορισμού του – τη στιγμή που οι ίδιες τιμές στους συντηρητικούς και τους ουδέτερους είναι σαφώς μικρότερες. Τάσσονται, βέβαια, συντριπτικά υπέρ της μείωσης της φορολογίας – απόρροια, σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις, και των συντελεστών που καθιερώθηκαν την προηγούμενη δεκαετία –, ενώ κρατούν αντιστάσεις σε συντηρητικές τάσεις που αφορούν την ενσωμάτωση των μεταναστών (49,1% των προοδευτικών έναντι 15,1% των συντηρητικών λένε πως οι μετανάστες ενισχύουν την οικονομική ζωή της χώρας, ενώ σε απρόσμενα υψηλό ποσοστό 37,8% συμφωνούν με την άποψη πως οι μετανάστες ενισχύουν την πολιτισμική ζωή – το νούμερο στους συντηρητικούς φτάνει μόλις το 6,9%). Το ποσοστό των προοδευτικών που θέλουν αυστηρά κλειστά σύνορα είναι εμφανώς μεγαλύτερο από αυτό που ήταν κάποτε (38,4%), όμως είναι πιο αισθητά χαμηλότερο σε σύγκριση με τον υπόλοιπο πληθυσμό, που ξεπερνάει το 70% και το 80%. Στην ίδια γραμμή της κρατικής παρέμβασης, οι προοδευτικοί ερωτώμενοι είναι υπέρ, σε ποσοστό 42,3% στον υποχρεωτικό εμβολιασμό σε περιόδους πανδημίας, μόνο το 33,3% συμφωνεί με τη λειτουργία ελεύθερης αγοράς με ελάχιστη κρατική παρέμβαση. Την ίδια ώρα, ωστόσο, με 52,7% είναι υπέρ της κατάργησης της μονιμότητας στο Δημόσιο και των μειώσεων φόρων ακόμα κι αν έχει επιπτώσεις σε κοινωνικές παροχές – δείγμα της σημασίας που έχει το κόστος ζωής, αλλά και οι βιωμένες παθογένειες, ακόμα και για όσους στο παρελθόν ενδεχομένως ωφελήθηκαν από αυτές. Σε θέματα κοινωνικής πολιτικής, οι προοδευτικοί εξακολουθούν να «σπρώχνουν το κάρο» – σε αυτές τις θέσεις οι αντιθέσεις τους με τους υπόλοιπους εκτινάσσονται: τάσσονται υπέρ των γάμων ομόφυλων ζευγαριών, επιμένουν στη νόμιμη πρόσβαση στην άμβλωση, στηρίζουν την υποβοηθούμενη αυτοκτονία (ευθανασία) και, σε συντριπτικό ποσοστό (91,1%) την υποχρεωτική σεξουαλική αγωγή στα σχολεία. Η ανάλυση των στοιχείων δείχνουν πως οι γυναίκες και οι νέοι είναι σαφώς πιο προοδευτικοί από τους άνδρες, με τις γυναίκες να «κουβαλούν» τα ποσοστά σε θέματα δικαιωμάτων, αλλά και προστατευτισμού – την ώρα που οι άνδρες επιμένουν περισσότερο σε θέματα οικονομίας και θεσμών. Σχεδόν οριζόντια φαίνεται η σημασία του κόστους ζωής, που καθορίζει και πολλές από τις τοποθετήσεις των ερωτώμενων.
Ενα αισιόδοξο εύρημα
Ποιο είναι το πιο αισιόδοξο εύρημα για πολιτικούς και αναλυτές που προσπαθούν να μιλήσουν για τον προοδευτικό χώρο με όρους σημερινούς, που αντανακλούν στο παρελθόν και όχι στο μέλλον; Πως, σε ποσοστό πάνω από 60%, οι ερωτώμενοι συνεχίζουν να θεωρούν πως το να είναι κανείς προοδευτικός είναι θετικό – η λέξη, δηλαδή, ο συμβολισμός της οποίας έχει εντυπωθεί κυρίως στα χρόνια της Μεταπολίτευσης, διατηρεί τη χροιά της ανεξίτηλη. Ενδεχομένως γι’ αυτόν τον λόγο η «προοδευτική πολιτική» ως φράση χρησιμοποιήθηκε τα τελευταία χρόνια και από πολιτικές δυνάμεις που δεν καταγράφονται σ’ αυτήν την πλευρά του φάσματος – αυτό, για παράδειγμα, διατεινόταν ο Κυριάκος Μητσοτάκης για τις μεταρρυθμίσεις που εφαρμόζει η ΝΔ, παρότι οι ίδιες βαθιές αντιθέσεις ανάμεσα στο συντηρητικό, παραδοσιακό κοινό της βάσης του και στους πολίτες που αυτές απευθύνθηκαν χρειάστηκε να αντιμετωπιστούν με «δεξιά στροφή» που πάλι προκάλεσε απώλειες.
