Στις 8 Οκτωβρίου 1992 έφυγε από τη ζωή ο Βίλι Μπραντ. Αν επέστρεφε πάλι στη ζωή, το πρώτο που θα διαπίστωνε είναι πως από τα δικά του χρόνια μέχρι σήμερα δεν έχουν περάσει μόνο 33 χρόνια, αλλά ολόκληρος αιώνας. Ο Βίλι Μπραντ το 1992 δεν θα φανταζόταν καν πως σήμερα τις ΗΠΑ θα τις κυβερνούσε μια τόσο αλλοπρόσαλλη και αγεωγράφητη προσωπικότητα, που θεωρεί πως απέτρεψε τον πόλεμο μεταξύ Καμπότζης και Αρμενίας. Δεν θα πίστευε πως ο πρόεδρος των ΗΠΑ θα κατέβαζε σε διάφορες πόλεις την Εθνοφρουρά για να πατάξει δήθεν την εγκληματικότητα, αλλά στην ουσία τους αντιπάλους του, τους οποίους δήλωσε με περισσό θράσος πως μισεί. Δεν θα φανταζόταν πως ο υπουργός Αμυνας Πιτ Χέγκσεθ των ΗΠΑ θα συγκαλούσε σύσκεψη περίπου 800 στρατιωτικών επιτελών, για να τους ζητήσει να μετατρέψουν τις πόλεις σε «πεδία εκπαίδευσης» και τον Τραμπ να τους απειλεί με απολύσεις αν δεν «συμμορφωθούν».
Δεν θα φανταζόταν επίσης πως στον κόσμο της Αριστεράς, στην οποία αυτός ανήκε σ’ όλη του τη ζωή, θα υπήρχαν τόσο πολλοί που κάνουν «τα στραβά μάτια» στην εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία ως απάντηση στην αλαζονεία της Δύσης και στον μικρομεγαλισμό της Πολωνίας (sic), όπως γράφηκε. «Θα έβγαινε από τα ρούχα του» όταν θα μάθαινε πως σήμερα η σοσιαλδημοκρατία του θεωρείται παράταξη του Κέντρου. Ενα ασπόνδυλο Κέντρο, που κανέναν δεν συγκινεί. Δεν θα πίστευε πως αυτός ο χώρος θα ταλαιπωρούνταν από κοινοτοπίες, όπως δεν υπάρχει πλέον το δίπολο Αριστερά-Δεξιά, αλλά μόνο τα δίπολα ορθολογισμός-ανορθολογισμός, αντιλαϊκισμός-λαϊκισμός, φίλοι και εχθροί της δημοκρατίας και στη μέση το Κέντρο. Θα καταλάβαινε όμως αμέσως πως ακριβώς αυτή η λογική – στην ουσία όχι το δεν υπάρχει Αριστερά-Δεξιά, αλλά το δεν υπάρχει Αριστερά – έφερε την Ακροδεξιά στη Γαλλία, στη Μεγάλη Βρετανία και στη Γερμανία προ των πυλών της εξουσίας. Αυτά δεν θα πίστευε. Τι θα έκανε όμως;
Πρώτον, θα πήγαινε στο Κίεβο. Εκεί θα επαναλάμβανε τη γονυκλισία και τη «σιωπηλή απολογία» του, όπως έκανε το 1970 στη Βαρσοβία στο Μνημείο των θυμάτων της εβραϊκής εξέγερσης το 1943, αναγνωρίζοντας την αδυναμία της Δύσης να προστατέψει τους ουκρανούς πολίτες. Μετά θα έμπαινε σ’ ένα πλοιάριο και θα πήγαινε στη Γάζα, να ζητήσει συγγνώμη και από τους Παλαιστίνιους. Θα απολογούνταν, γιατί οι δημοκρατίες φάνηκαν αδύναμες να τους υπερασπιστούν.
Δεύτερον, θα καλούσε την παγκόσμια σοσιαλδημοκρατία σ’ ένα νέο Μπαντ Γκόντεσμπεργκ. Αυτό υπήρξε το διαγώνισμα που το 1959 έβαλε η Ιστορία στο SPD και η ερώτηση που του τέθηκε ήταν το πώς επεξεργάζεται κανείς μια στρατηγική δράσης υπέρ της δημοκρατίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης στο πλαίσιο του καπιταλιστικού συστήματος, στο πλαίσιο δηλαδή του δημοκρατικού καπιταλισμού. Εκεί τότε αμφισβητήθηκε ο μετασχηματισμένος σε «ιστορικό υλισμό» μαρξισμός, ο φόβος έναντι του ανταγωνισμού και η θεοποίηση του σχεδιασμού. Μόνο που στο σημερινό Μπαντ Γκόντεσμπεργκ τα ζητούμενα θα ήταν πλέον διαφορετικά. Στην ημερήσια διάταξή του θα ήταν όχι απλά ο εκδημοκρατισμός του καπιταλισμού, αλλά ο εκδημοκρατισμός της παγκοσμιοποίησης. Αυτός εκεί, θα υποστήριζε πως η σοσιαλδημοκρατία χωρίς και ριζοσπαστικό πνεύμα δεν είναι σε θέση να ανακάμψει. Ως μεγάλος ρεαλιστής της ουτοπίας που ήταν, θα υποστήριζε πως το αίτημα του δημοκρατικού καπιταλισμού, όπως αυτό τέθηκε στο Μπαντ Γκόντεσμπεργκ, σήμερα χρειάζεται να αποκτήσει και μια αντικαπιταλιστική όψη, γιατί ο τεχνοκαπιταλισμός που κυριαρχεί πλέον απειλεί σοβαρά τόσο τη δημοκρατία όσο και τον καπιταλισμό του ελεύθερου ανταγωνισμού.
Και, τρίτον, η σοσιαλδημοκρατία, θα υποστήριζε, δεν μπορεί να συνεχίσει ως Κέντρο. Θα απέφευγε όμως τις κοινοτοπίες περί «ανακάλυψης εκ νέου του εαυτού της». Γιατί δεν υπάρχει εδώ νιτσεϊκή αιώνια επιστροφή. Αυτή δεν μπορεί να επιστρέψει στη σοσιαλδημοκρατία της χρυσής τριακονταετίας. Μόνο άνθρωποι των μηχανισμών σκέπτονται στατικά και δεν αναζητούν το καινούργιο. Γνωρίζουν το παλιό και νομίζουν πως μπορούν να το αναστήσουν. Ο Μπραντ θα χαμογελούσε σε αυτούς τους μηχανισμούς και τους «μηχανικούς» τους και θα ζητούσε να αλλάξουν όλα. Οχι όμως για να μείνουν επί της ουσίας όπως είναι, σαν αυτό που ήθελε στον Γατόπαρδο του Λαμπεντούζα ο νεαρός καιροσκόπος αριστοκράτης Τανκρέντι, αλλά για ν’ αλλάξουν πραγματικά όλα. Δεν θα τον συγκινούσαν οι τεχνικές συγκόλλησης των λειψάνων της παλιάς σοσιαλδημοκρατίας και οι κομματικο-πατριωτικές λιτανείες.
Αν ζούσε λοιπόν σήμερα, θα επεδίωκε να διαμορφώσει μια νέα αφήγηση για τη σοσιαλδημοκρατία που θα την ξεπερνούσε και ως πρακτική αλλά ίσως και ως όνομα. Και τη λύση δεν θα την αναζητούσε στις μεγαλοστομίες περί «σοσιαλισμού και δημοκρατίας», ως ενός τεχνητού συστήματος πέραν του καπιταλισμού. Και θα το έκανε αυτό γιατί ήξερε πολύ καλά πού οδηγούν αυτές οι αντιλήψεις. Θα θύμιζε σ’ όλους όσοι μιλούν για «σοσιαλισμό με δημοκρατία» πως η σοσιαλδημοκρατία κυβέρνησε τον κόσμο, και τον κυβέρνησε καλά, ο «σοσιαλισμός με δημοκρατία» δεν κυβέρνησε πουθενά και ποτέ.
Πολλοί αναρωτιούνται γιατί σήμερα δεν υπάρχουν τέτοιοι ηγέτες. Ο Γιούλιους Λίμπερ, αρχισυντάκτης του σοσιαλδημοκρατικού «Volksbote», έγραφε πως «οι μεγάλοι ηγέτες αναδεικνύονται σχεδόν πάντοτε όταν δεσπόζει το χάος, σπάνια από την καθιερωμένη τάξη και ουδέποτε από την καριέρα ρουτίνας». Σήμερα η πολιτική είναι βουτηγμένη στη ρουτίνα και στον καθεστωτισμό, αλλά και στο χάος. Αυτό θα άλλαζε, αν ζούσε, ο Βίλι Μπραντ.
