Το 2023, ο δείκτης γονιμότητας στην Ελλάδα ήταν 1,26 παιδιά ανά γυναίκα, από τους χαμηλότερους στην ΕΕ, όπου ο μέσος όρος ήταν 1,38. Ο πληθυσμός άνω των 65 ετών αντιστοιχεί στο 23,3%, με προβλέψεις για αύξηση στο 35%-36% έως το 2050. Το ποσοστό των άνω των 80 ετών σχεδόν διπλασιάστηκε σε δύο δεκαετίες ––. Την ίδια στιγμή, τα παιδιά (0-14 ετών) μειώθηκαν στο 14%, κάτω από τη Γαλλία και την Ιρλανδία (πάνω από 17%). Η γήρανση του πληθυσμού δεν είναι απλώς στατιστικό μέγεθος. Επηρεάζει κάθε πτυχή της κοινωνικής και οικονομικής ζωής. Με λιγότερους νέους να εισέρχονται στην αγορά εργασίας, τα ασφαλιστικά ταμεία πιέζονται ολοένα και περισσότερο. Αυτό σημαίνει ότι όλο και λιγότεροι εργαζόμενοι θα καλούνται να στηρίζουν έναν αυξανόμενο αριθμό συνταξιούχων.
Η εικόνα είναι δύσκολη και στον τομέα της Υγείας: τα δημόσια νοσοκομεία λειτουργούν στα όριά τους, με ελλείψεις προσωπικού και πόρων, ενώ η αυξημένη ζήτηση για μακροχρόνια φροντίδα οδηγεί σε ανισότητες πρόσβασης. Την ίδια στιγμή, χωριά αδειάζουν και οι Περιφέρειες χάνουν εργατικά χέρια. Από την άλλη, παιδιά μεταναστών γεμίζουν ξανά σχολικές τάξεις που αλλιώς θα έκλειναν, ενώ γυναίκες μετανάστριες φροντίζουν ηλικιωμένους, καλύπτοντας κενά που το κράτος αδυνατεί να αντιμετωπίσει.
Η Ελλάδα σε σταυροδρόμι
Η κυβέρνηση προβάλλει μέτρα όπως το επίδομα γέννησης των 2.000 ευρώ και κάποιες φορολογικές ελαφρύνσεις. Ωστόσο, όπως σημειώνει ο Βύρων Κοτζαμάνης, «οι επιδοματικές πολιτικές έχουν πολύ περιορισμένα αποτελέσματα αν δεν δημιουργηθεί άμεσα ένα ευνοϊκό περιβάλλον: μείωση του υψηλού κόστους ανατροφής παιδιών, εναρμόνιση οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής, αντιμετώπιση του Στεγαστικού μέσω προγραμμάτων κοινωνικής κατοικίας, αύξηση εισοδημάτων και ενίσχυση εμπιστοσύνης στο μέλλον». Ιδιαίτερη έμφαση δίνει στη στέγη: «Η άμβλυνση της στεγαστικής κρίσης πρέπει να γίνει άμεσα με την παραγωγή και διάθεση τουλάχιστον 150.000 κατοικιών για ενοικίαση με χαμηλό τίμημα μέσα στην επόμενη εξαετία. Χωρίς λύση στο Στεγαστικό, καμία πολιτική για τη γονιμότητα δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική».
Παράλληλα, η χώρα χρειάζεται στρατηγικές που να συγκρατούν τους νέους, να ενθαρρύνουν την επιστροφή όσων έφυγαν και να ενσωματώνουν μετανάστες που ήδη ζουν εδώ. «Η Ελλάδα αδειάζει» τονίζει ο Δημήτρης Χριστόπουλος. «Η ύπαιθρος έχει ρημάξει, το brain drain συνεχίζεται και οι χαμηλοί μισθοί διώχνουν κόσμο. Αν είχαμε στοιχειωδώς αξιοπρεπείς μισθούς, θα κρατούσαμε σημαντικό ποσοστό πληθυσμού».
Οι αριθμοί δείχνουν πως χωρίς θετικό μεταναστευτικό ισοζύγιο και αποτελεσματικές πολιτικές για τη στήριξη των οικογενειών και την ένταξη μεταναστών ο πληθυσμός θα συνεχίσει να μειώνεται. Ο Κοτζαμάνης προειδοποιεί: «Αν συνεχιστεί η σημερινή πορεία, το 2050 η χώρα θα έχει λιγότερους από 9 εκατομμύρια κατοίκους».
