Αν οι άνθρωποι εκτεθούν στο κενό του Διαστήματος, πεθαίνουν μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα.
Όμως ένας μικροσκοπικός οργανισμός, μήκους μόλις ενός χιλιοστού —περίπου όσο η μύτη μιας καρφίτσας— έχει καταφέρει να επιβιώσει εκεί, και σε πολύ σκληρότερες συνθήκες.
Τα βραδύπορα, γνωστά και ως «αρκούδες του νερού» ή «γουρουνάκια των βρύων», είναι ίσως ο πιο ανθεκτικός πολυκύτταρος οργανισμός στον πλανήτη.
Κάποιοι επιστήμονες πιστεύουν ότι θα μπορούσαν να είναι και οι τελευταίοι επιζώντες της Γης, όταν ο Ήλιος σβήσει.
Οι Tardigrada έχουν βρεθεί παντού: από τις κορυφές των Ιμαλαΐων και τον πυθμένα των ωκεανών, μέχρι την Ανταρκτική και τα ιαπωνικά θερμά όξινα λουτρά.
Ζουν συνήθως σε υγρό περιβάλλον με λειχήνες και βρύα, ακόμα και σε αυλές σπιτιών, αλλά μπορούν να αντέξουν και σε μέρη φαινομενικά αφιλόξενα για κάθε μορφή ζωής.
Το 2007 έγιναν τα πρώτα γνωστά ζώα που επέζησαν στο Διάστημα, ενώ σε αποστολή του 2019 (Beresheet) μεταφέρθηκαν και στη Σελήνη —αν και η συσκευή συνετρίβη, αφήνοντας άγνωστο αν σώθηκαν.
Ακτινοβολία
Έχουν επιβιώσει από ακτινοβολία έως 1.000 φορές υψηλότερη από τη θανατηφόρα δόση για τον άνθρωπο, θερμότητα έως 150°C και ψύξη σχεδόν στο απόλυτο μηδέν. Σε πειράματα, άντεξαν ακόμη και εκτόξευση από κάννες με ταχύτητα 900 μέτρων/δευτερόλεπτο, ταχύτερη από σφαίρα πιστολιού.
Το μυστικό τους κρύβεται σε μια ακραία μορφή αναστολής ζωτικών λειτουργιών, γνωστή ως κατάσταση tun.
Όταν αφυδατώνονται, οι Tardigrada μαζεύουν τα πόδια και το κεφάλι τους, επιβραδύνοντας τον μεταβολισμό τους στο 0,01% του φυσιολογικού. Μπορούν να παραμείνουν έτσι για δεκαετίες και να «αναστηθούν» μόλις έρθουν ξανά σε επαφή με νερό.
Στη φάση αυτή παράγουν ειδικές πρωτεΐνες (TDPs), που δεν έχουν σταθερή δομή.
Όταν το κύτταρο στεγνώνει, οι πρωτεΐνες αυτές μετατρέπονται σε ζελατινώδες δίκτυο που «αγκαλιάζει» και προστατεύει τα κύτταρα και το DNA, αποτρέποντας την καταστροφή τους.
Αντίστοιχα, όταν εκτίθενται σε ακτινοβολία, μια άλλη πρωτεΐνη τους, η Dsup, τυλίγει το DNA σαν κουβέρτα και αποτρέπει τις θραύσεις, ενώ ένζυμα τους εξουδετερώνουν τα τοξικά μόρια (ROS) που δημιουργούνται από την ακτινοβολία.
Η ανθεκτικότητα των βραδύπορων εντυπωσιάζει τους επιστήμονες εδώ και αιώνες: έχουν αναφερθεί δείγματα που επέζησαν θερμοκρασίες 151°C, αλλά και σε θερμοκρασίες σχεδόν στο απόλυτο μηδέν για δεκαετίες.
Ωστόσο, αυτή η «αθανασία» έχει όρια: αν δεν προλάβουν να εισέλθουν στην κατάσταση tun, πολλά είδη πεθαίνουν στους 37°C, κάτι που δείχνει ότι ακόμη και αυτά τα όντα μπορεί να απειληθούν από την κλιματική αλλαγή.
Το πώς επιβιώνουν στο ψύχος παραμένει μυστήριο· φαίνεται ότι καταφεύγουν σε κρυοβίωση, επιβραδύνοντας πλήρως τις λειτουργίες τους. Αντίθετα, ο μηχανισμός της προστασίας τους από την ακτινοβολία είναι πλέον γνωστός, χάρη στην Dsup.
Το 2024, νέα μελέτη ανακάλυψε και δεύτερη προστατευτική πρωτεΐνη, την TDR1, ενώ αποδείχθηκε ότι οι ταρδιγράδες μπορούν να επιδιορθώνουν το ίδιο τους το DNA.
Η κατανόηση των μηχανισμών αυτών ανοίγει τον δρόμο για πρωτοποριακές ιατρικές εφαρμογές.
Πειράματα σε ποντίκια έδειξαν ότι η έγχυση mRNA με τις οδηγίες για παραγωγή Dsup τα προστάτευσε από βλάβες της ακτινοθεραπείας, σκοτώνοντας τα καρκινικά κύτταρα αλλά αφήνοντας τους υγιείς ιστούς άθικτους.
Παράλληλα, οι TDPs θα μπορούσαν να βοηθήσουν στη συντήρηση φαρμάκων και εμβολίων χωρίς ψύξη, κάτι κρίσιμο για περιοχές με ελλείψεις σε υποδομές ή για μελλοντικές διαστημικές αποστολές μεγάλης διάρκειας.
Ενδεικτικά, το φάρμακο παράγοντας VIII για τη θεραπεία της αιμορροφιλίας καταστρέφεται εύκολα σε θερμοκρασία δωματίου, αλλά όταν συνδυάστηκε με TDPs παρέμεινε σταθερό χωρίς ανάγκη ψύξης.
Στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό
Η NASA μελετά ήδη τους Tardigrada στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, ελπίζοντας να αξιοποιήσει τις «υπερδυνάμεις» τους για την προστασία τροφίμων και φαρμάκων από ακτινοβολία και αφυδάτωση, κρίσιμο για μελλοντικά ταξίδια στον Άρη και πέρα από αυτόν.
Γιατί όμως ανέπτυξαν τέτοια υπερδυνατότητες;
Σύμφωνα με τους επιστήμονες, επειδή είναι τόσο μικροσκοπικοί και το δέρμα τους πολύ διαπερατό, αφυδατώνονται εύκολα και μεταφέρονται από τον άνεμο σε νέα περιβάλλοντα.
Έτσι εκτέθηκαν διαχρονικά σε ακραίες συνθήκες —από παγετώνες και ερήμους μέχρι υψίπεδα με έντονη υπεριώδη ακτινοβολία— και η εξέλιξη τους «προίκισε» με ικανότητες που ξεπερνούν ό,τι απαιτεί η Γη.
Η αποκρυπτογράφηση αυτών των ικανοτήτων ίσως δεν βοηθήσει μόνο τον άνθρωπο να αντέξει τις ακτίνες Χ, να διατηρεί εμβόλια σε θερμοκρασία δωματίου ή να ταξιδέψει στο βαθύ Διάστημα. Ίσως βοηθήσει και τους ίδιους τους ταρδιγράδες να επιβιώσουν από την επερχόμενη κλιματική κρίση — ώστε οι μικροσκοπικοί «υπερήρωες» της φύσης να συνεχίσουν να υπάρχουν, πολύ μετά από εμάς.
