Ο μύθος του Αίαντα επιστρέφει στη σκηνή με τη δύναμη μιας παράστασης που έχει ήδη γραφτεί στη μνήμη των θεατών. Ο «Αίας» του Σοφοκλή, σε σκηνοθεσία Γιώργου Νανούρη, με τον Μιχάλη Σαράντη να ερμηνεύει και τους εννιά ρόλους του έργου και τον Απόστολο Χαντζαρά να «ζωγραφίζει» επί σκηνής, επιστρέφει στις 30 Αυγούστου στο Θέατρο Λυκαβηττού και στις 2 Σεπτεμβρίου στο Θέατρο Γης Θεσσαλονίκης. Ο ήρωας που ατιμάζεται, προδίδεται και τελικά συντρίβεται, βγαίνει ξανά κάτω από τα φώτα και γίνεται σύμβολο ενός ανθρώπινου αγώνα που ξεπερνά τον χρόνο. Με αυτήν την αφορμή, ο Μιχάλης Σαράντης μιλάει στο «Νσυν».
Ετοιμάζεσαι να αναμετρηθείς με τον «Αίαντα» για μια ακόμα φορά. Επειτα από τόσον καιρό έχει αλλάξει η ματιά σου στην παράσταση;
Το παράξενο θα ήταν να μην έχει αλλάξει. Μεγαλώνω όπως όλοι, η ζωή έρχεται πάνω κάτω συνέχεια επηρεάζοντας τα πάντα μέσα μου, οι αγωνίες μου και τα θέλω μου δεν είναι αυτά που ήταν όταν ξεκινήσαμε πριν από 6-7 χρόνια. Εξελίσσομαι. Αλλα μεγέθη με συγκινούσαν τότε σε σχέση με σήμερα, υπάρχουν λέξεις που δεν με τάραζαν όπως με ταράζουν τώρα. Είναι λογικό ωστόσο και τρομερά αποκαλυπτικό ξέρετε. Η παράσταση αυτή λειτουργεί ως αφετηρία για να μετρηθούμε εκτός από το μεγαλείο του έργου και με τους εαυτούς μας μέσα στα χρόνια, γεγονός που εγώ το βλέπω ως ευκαιρία να δω πού βρίσκομαι, ποιος είμαι. Θα σας πω κάτι. Δεν υπάρχει ηθοποιός που να έχει παίξει έναν ρόλο και έπειτα από δύο-τρία χρόνια να μην πει «θα έκανα πολλά πράγματα αλλιώς» ή «τώρα καταλαβαίνω». Με τον Αίαντα εμείς έχουμε τη χαρά να επιστρέφουμε σε έναν κοινό τόπο, να εξελισσόμαστε μαζί του ενώ αυτός μας κοιτάει σιωπηλός όπως κοιτούσε τον Οδυσσέα στη Νέκυια. Αυτό είναι το μεγάλο δώρο της παράστασης προς τους δημιουργούς της.
Ερμηνεύεις και τους εννιά ρόλους της τραγωδίας. Πώς προσεγγίζεις μια τόσο απαιτητική σύνθεση χαρακτήρων;
Ελα ντε! Αλλάζει και αυτό μέσα στα χρόνια. Από την αρχή είχαμε την έγνοια να υπάρχει καθαρότητα στην αφήγηση ολόκληρης της ιστορίας. Να μην μπερδεύεται ο θεατής ούτε ως προς την ροή, ούτε ώρα προς το ποιος Ηρωας έχει τη σκυτάλη κάθε φορά. Οταν θέτεις αυτό ως πρωταρχικό στόχο ξεκαθαρίζουν πολλά πράγματα.
Σε κάποιους Ηρωες μπήκαμε από το ψυχικό φορτίο που φέρουν, σε κάποιους άλλους από εξωτερικά χαρακτηριστικά, ανάποδα δηλαδή θα έλεγε κάποιος. Το τεχνικό κομμάτι πολύ χοντρικά αντιμετωπίστηκε έτσι. Υπάρχει όμως κάτι πέραν από το τεχνικό κομμάτι όπως καταλαβαίνετε. Δεν ξέρω πώς να το ονομάσω, γιατί θα το μικρύνω. Το μέγεθος των Ηρώων, του Σοφοκλή, του διακυβεύματος του έργου δεν χώρα σε λέξεις. Παρακαλάς ως ηθοποιός να έχεις την ευκαιρία να ασχοληθείς με αυτά τα μεγέθη, όχι για να εξηγήσεις μετά πώς τα προσέγγισες, αλλά για να λες πως έφαγα τα μούτρα μου εκεί μέσα προσπαθώντας και μου άρεσε κιόλας. Καταβάλλω το 150% του εαυτού μου ψυχικά και σωματικά σε αυτή την παράσταση. Το γεγονός αυτό με έμαθε να προσεγγίζω ταπεινά αυτή τη σύνθεση, τις στιγμές που νόμιζα ότι είμαστε ίσοι με διέλυσε ολοκληρωτικά. Είναι ό,τι πιο απαιτητικό και όμορφο έχω κάνει στη δουλειά μέχρι στιγμής. Και αυτός είναι και ο λόγος που επιστρέφω. Γιατί μου προσφέρεται η δυνατότητα να είμαι διάμεσος αυτού του ποιήματος και του κοινού. Ο κόσμος σχεδόν πάντα καταλαβαίνει πιο πολλά από όσα εμείς σκεφτόμαστε ότι θέλουμε να του δείξουμε.
Τι ρόλο παίζει η ζωγραφική του Απόστολου Χαντζαρά μέσα στην αφήγηση; Πώς σε επηρεάζει επί σκηνής;
Ο Απόστολος και η ζωγραφική του δεν συνεπικουρούν στην αφήγηση, είναι αναπόσπαστο κομμάτι της. Συναφηγούμαστε από κοινού την ιστορία συμπληρώνοντας ο ένας τον άλλο, εγώ με τις λέξεις και το σώμα μου και ο Αποστόλης με τα χρώματά του και τον μαγικό τρόπο να δημιουργεί τόσο γρήγορα τόσο συναρπαστικά έργα. Αν έχει μια ομορφιά αυτή η παράσταση είναι σίγουρα το γεγονός ότι ενώνονται δύο τέχνες προκειμένου να αφηγηθούν την ιστορία. Η σιωπηλή του παρουσία προσωπικά μου δίνει δύναμη να συνεχίζω κάθε φορά, ενώ παράλληλα η σκηνική μας σχέση δημιουργεί άλλο ένα επίπεδο αφήγησης το οποίο έρχονται και το μοιράζονται μαζί μας πολλοί θεατές μετά το τέλος της παράστασης.
Σε μια εποχή πόλωσης, fake news και ακρότητας, τι έχει να μας πει ένα έργο που μιλάει για παραπληροφόρηση, θεϊκή πλάνη και χειραγώγηση;
Δεν υπάρχει εποχή που δεν είναι πολωμένα τα πάντα, δεν υπάρχουν ψευδείς ειδήσεις και ακρότητες. Ζούμε σε έναν κόσμο που η ευημερία και η χαρά είναι παροδικές, όσο νωρίτερα το συνειδητοποιήσουμε στα χρόνια που έχουμε, τόσο πιο πολύ θα εκτιμούμε όσα καλά μας συμβαίνουν. Ο Αίαντας ανήκει σε αυτόν τον θησαυρό, σε αυτά τα μεγάλα έργα που όποτε και να τα αφηγηθείς είναι σαν να μιλάνε για εσένα. Τώρα.
Σε αγγίζει προσωπικά το δίλημμα «τιμής ή ζωής» που βασανίζει τον Αίαντα;
Με αγγίζει το ότι βασανίζεται σε όλη του τη διαδρομή εν συνόλω. Η καταγωγή του και ο βίος του έχουν άμεση σχέση με ό,τι θα του συμβεί. Η μοίρα η λεγόμενη. Τα χαρακτηριστικά που φαντάζουν σε όλους αυτούς τους ήρωες σαν προτερήματα είναι και η κατάρα τους, η καταστροφή τους. Ο Αίας, ο γιος του θηριώδους Τελαμώνα, ο πιο δυνατός μετά τον Αχιλλέα, ο φόβος και ο τρόμος μπροστά στα μάτια Αχαιών και Τρώων, αυτός ο ανίκητος πολεμιστής γκρεμίζεται μπροστά στα μάτια μας. Ωστόσο είναι προς συμφέρον μας να σκεφτούμε ότι θυσιάζεται για χάρη μας. Ο Σοφοκλής γράφει για τον Αίαντα, ανάμεσα σε άλλους λόγους φυσικά, για να καταλάβουμε εμείς τα όρια της τιμής, τα όρια της αδικίας, τα όρια της λογικής και του παραλόγου, της απόλυτης τρέλας. Με αγγίζει βαθιά η παραβολή αυτή. Μου ανοίγει ακόμα μια διάσταση των καταστάσεων που μπορεί να αντιμετωπίζω ακόμα και καθημερινά.
Ο Αίας, ενώ προδόθηκε, δεν καταγγέλλει, δεν κάνει αντίσταση, αλλά αυτοκτονεί. Είναι το έργο σιωπηλή καταγγελία της πολιτικής παραίτησης;
Πριν προβεί στην πράξη της αυτοχειρίας ο Αίαντας περνά από διάφορες διακυμάνσεις, πράγμα που καθιστά και πολύ γοητευτικό το να τον προσεγγίσεις και να τον ερμηνεύσεις. Ο Ηρωας και αντιστέκεται και καταγγέλλει, μην ξεχνάμε ότι ήταν έτοιμος να σκοτώσει όλους του τούς συμμάχους ορμώμενος από το αίσθημα αδικίας που τον κατέκλυσε, γεγονός που θα γινόταν πραγματικότητα εάν δεν τον εμπόδιζε η Αθηνά. Ακόμα και στα τελευταία του λόγια καταριέται τους Ατρείδες και τον Οδυσσέα για την πράξη τους να μην του επιτρέψουν να τιμηθεί καταπώς του άξιζε. Εδώ μιλάμε για το σύστημα εξουσίας που τον αποβάλλει από την κοινωνία και όχι για τον κοινωνικό ιστό, εν προκειμένω του στρατού. Ο Αίαντας συνειδητά επιλέγει την «έξοδο» καθώς αφενός καταλαβαίνει ότι πλέον δεν έχει χώρο η ύπαρξή του στο σύστημα και αφετέρου διότι πέρασε στο στάδιο της τρέλας και επέτρεψε. Είναι ο πρώτος καταγεγραμμένος Ηρωας της ιστορίας που περνά μανιακό επεισόδιο. Κατάλαβε ότι έχασε τον έλεγχο. Ενας τέτοιος Ηρωας δεν θα επέτρεπε ποτέ στον Εαυτό του να του ξανασυμβεί κάτι τέτοιο γιατί γνωρίζει ότι οι συνέπειες θα μπορούσαν να είναι ολέθριες. Ο Αίαντας θυσιάζεται με έναν τρόπο μπροστά στα μάτια μας για να μας διδάξει τα όρια.
Το έργο τελειώνει με μια πράξη συμφιλίωσης. Θεωρείς πως ο Σοφοκλής μάς λέει τελικά ότι υπάρχει ελπίδα μετά την πτώση;
Θα διαφωνήσω σε σχέση με το τέλος. Δεν υπάρχει καμία συμφιλίωση όταν υπάρχει ένα πτώμα πεταμένο στα πόδια μας. Η επόμενη μέρα έχει μάχες, είμαστε σε εμπόλεμη ζώνη, πρέπει να λυθούν τα εσωτερικά προβλήματα για να πάμε παρακάτω και ο Οδυσσέας το γνωρίζει πολύ καλά. Ξεκίνησε την ιστορία και την τελειώνει για να ανοίξει μια άλλη. Ο Σοφοκλής μάς διδάσκει ότι ανατέλλει η εποχή του Οδυσσέα, του σύγχρονου Ανθρώπου ο οποίος πρέπει να «πετάξει» οτιδήποτε παλιό για να προχωρήσει. Ή μήπως όχι; Μήπως μας τονίζει την υπεροχή του Οδυσσέα, δηλαδή του δόλου και της διπλωματίας απέναντι στη ρώμη και στις αξίες τιμής του Αίαντα προκειμένου να διαλέξουμε σε ποια μεριά είμαστε; Ή ιδανικά να συνδυάσουμε αντί να διαλέξουμε μεριά; Αυτά τα αποφασίζει ο θεατής βλέποντας την παράσταση. Προφανώς έχω ξεκάθαρη θέση αλλά το θέατρο θέτει ερωτήματα, δεν δίνει απαντήσεις.
