Κάθε Αύγουστο το φως της πανσελήνου γίνεται κλειδί. Ξεκλειδώνει πόρτες αρχαιολογικών χώρων, μουσείων και μνημείων που μένουν συνήθως ερμητικά κλειστές τη νύχτα. Και τους μετατρέπει σε σκηνές για συναυλίες, θεατρικά δρώμενα και αφηγήσεις παραμυθιών. Τους μεταμορφώνει σε τόπους πρόσφορους για αστροπαρατηρήσεις και για ξεναγήσεις κάτω από το αχνό φως των αστεριών, προσφέροντας μια διαφορετική εμπειρία σε όσους αποφασίσουν να τους επισκεφτούν μετά τη δύση του ηλίου και έως τα μεσάνυχτα.
Και μπορεί εκ πρώτης όψεως ο 29 ετών θεσμός να μοιάζει με μια εναλλακτική πρόταση προσέλκυσης επισκεπτών, ένα «ξεφύλλισμα» της ιστορίας του· ωστόσο, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όχι μόνο επειδή ο αναγνώστης θα εντοπίσει ευτράπελα, αλλά και γιατί στην πορεία του έχουν αποτυπωθεί πολλά από τα ίχνη που ακολούθησε η Ελλάδα τις τελευταίες τρεις δεκαετίες.
Εν χορδαίς και οργάνοις, ο θεσμός της Αυγουστιάτικης Πανσελήνου ξεκίνησε τη φιλόδοξη πορεία του έχοντας ως κορωνίδα του —τι άλλο;— την επίσκεψη στην Ακρόπολη κάτω από το φως του ολόγιομου φεγγαριού. Δημοφιλείς καλλιτέχνες κλήθηκαν για συναυλίες, οργανώθηκαν ρεσιτάλ κλασικής μουσικής, ξεναγήσεις, διαλέξεις σε μεγάλους ή μικρότερους αρχαιολογικούς χώρους. Και το δειλό ξεκίνημα δεν άργησε να γίνει μια δυναμική κούρσα, καθώς ολοένα και μεγαλύτερα ονόματα εκδήλωναν ενδιαφέρον να δώσουν το «παρών» σε κάποιον χώρο, ενώ και οι αρχαιοφύλακες στήριζαν επίσης την προσπάθεια. Όλα αυτά, βεβαίως, με δεδομένο ότι καλλιτέχνες και εργαζόμενοι αμείβονταν για τη συμμετοχή τους.
Πρόκειται για την εποχή που η αναμονή στα Προπύλαια ξεπερνούσε τη μία ώρα, με χιλιάδες ανθρώπους να περιμένουν ασφυκτικά στρiμωγμένοι στη μνημειακή μαρμάρινη κλίμακα, με αποτέλεσμα πολλοί να λιποθυμούν κι άλλοι να πέφτουν θύματα επιτήδειων που έβρισκαν πρόσφορο έδαφος μέσα στην πολυκοσμία για να αφαιρέσουν πορτοφόλια και κινητά τηλέφωνα. Η ολισθηρή, ανηφορική και ανώμαλη επιφάνεια του Ιερού Βράχου, δε, σε συνδυασμό με το σκοτάδι που επιβαλλόταν ώστε να φαίνεται το φεγγάρι, ευνοούσαν τους μικροτραυματισμούς.
Στον δεύτερο πιο δημοφιλή χώρο στην Αττική, στο ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο, οι ουρές των αυτοκινήτων έφταναν έως και δύο χιλιόμετρα μακριά από την είσοδο, ενώ εντός του χώρου επικρατούσε το αδιαχώρητο, απογοητεύοντας αρκετούς που είχαν ονειρευτεί το ιδανικό σκηνικό για να κάνουν μια πρόταση γάμου.
Οι πρώτες αχτίδες του ήλιου της επόμενης ημέρας αποκάλυπταν τι είχε συμβεί την προηγούμενη νύχτα. Ξεχασμένα κουτάκια από μπύρες και αναψυκτικά, συσκευασίες από πίτσες και άδειες σακούλες ήταν συχνά η εικόνα που αντίκριζαν οι καθαριστές και οι φύλακες, καθώς —παρά τις ρητές απαγορεύσεις για την κατανάλωση τροφίμων και ποτών— ο υπερβολικά μεγάλος αριθμός επισκεπτών δεν επέτρεπε τον επαρκή έλεγχο. Κι αν τα σκουπίδια αυτού του τύπου εντοπίζονταν στην Ακρόπολη, στον αρχαιολογικό χώρο του Σουνίου, στην δύσβατη προς τη θάλασσα πλευρά, τα ίχνη που είχαν απομείνει μαρτυρούσαν τελετές με αποκρυφιστικά χαρακτηριστικά.
Στην πορεία, τη διετία 2004–2006, η χρηματοδότηση για τη συγκεκριμένη δράση διακόπηκε, όταν έκλεισε η κάνουλα του ειδικού λογαριασμού και των κονδυλίων για εκδηλώσεις αυτού του είδους. Ουδείς τότε ήταν πρόθυμος να εργαστεί σε εθελοντική βάση, δεδομένου ότι η οικονομική κρίση δεν είχε κάνει ακόμη την εμφάνισή της.
Γρήγορα, όμως, τα πράγματα επέστρεψαν στην προηγούμενη τροχιά, καθώς οι αρχαιοφύλακες δέχτηκαν να προσφέρουν δωρεάν υπερωριακή εργασία και οι τοπικές κοινωνίες πίεζαν να ενταχθούν στις εκδηλώσεις της αυγουστιάτικης πανσελήνου και τα μνημεία της περιοχής τους, αφού είχε παρατηρηθεί ότι όπου οι αρχαιολογικοί χώροι «ξενυχτούσαν» σημειωνόταν αύξηση κατανάλωσης στις γύρω επιχειρήσεις. Εξ ου και σε πολλές περιπτώσεις οι τοπικοί φορείς έβαζαν —και εξακολουθούν να βάζουν— το χέρι στην τσέπη για να φιλοξενήσουν μια συναυλία ή μια δράση στον αρχαιολογικό χώρο ή το μνημείο της περιοχής τους.
Στο μεταξύ, το «ξενύχτι» που στην πρώτη φάση του θεσμού έφτανε ως τη 1.00 π.μ., τώρα έχει περιοριστεί ως τα μεσάνυχτα. Η Ακρόπολη από το 2010 παραμένει κλειστή, και το ολόγιομο φεγγάρι μπορούν να απολαύσουν από την κορυφή του Ιερού Βράχου μόνο όσοι μπορούν να καταβάλουν 5.000 ευρώ, όσο κοστίζει η ιδιωτική πρόσβαση για ομάδες πέντε ατόμων, για ένα δίωρο μετά το κλείσιμο του χώρου, έως τις 22.00.
Έως το 2018, τον μεγάλο όγκο των επισκεπτών εντός Αττικής, που πλέον δεν είχαν πρόσβαση στην Ακρόπολη, υποδέχονταν το Σούνιο —χώρος που από το 2019 έβαλε με τη σειρά του νυχτερινό λουκέτο, αφήνοντας εκτός περίφραξης τους ρομαντικούς του Αυγούστου.
Στο βάθος χρόνου, αν και ο θεσμός παραμένει δημοφιλής και κάποιες φορές επεκτείνεται και σε προηγούμενες ή επόμενες της πανσελήνου νύχτες —προ διετίας μάλιστα το φεγγάρι γιορτάστηκε δύο φορές, αφού έτυχε μέσα στον Αύγουστο να πέφτει δύο φορές πανσέληνος—, ο αριθμός των επισκεπτών διατηρείται τα τελευταία χρόνια σταθερός και απέχει από τη μεγάλη προσέλευση προηγούμενων ετών.
Ενδεικτικά, σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Πολιτισμού: το 2016 καταγράφηκαν 63.795 επισκέπτες, το 2017 ήταν 74.970 σε 115 χώρους, και το 2018 ξεπέρασαν τους 100.000 σε 140 χώρους. Μετά την πανδημία, το 2022 οι επισκέπτες ήταν περίπου 30.000 σε 97 χώρους, το 2023 ανήλθαν σε 40.000 (με διπλό εορτασμό), ενώ το 2024 υπολογίστηκαν σε 30.000 άτομα σε 101 χώρους.
Εκτός των εκδηλώσεων της Πανσελήνου μένει τα τελευταία χρόνια και το πρώτο τη τάξει μουσείο της χώρας, το Εθνικό Αρχαιολογικό, ενώ το Μουσείο Ακρόπολης τα δύο τελευταία χρόνια δεν ακολουθεί τον κανόνα που θέλει τα μουσεία, τα μνημεία και τους χώρους που «ξενυχτούν» για χάρη του φεγγαριού να υποδέχονται το κοινό με ελεύθερη είσοδο. Μένει ανοιχτό έως τα μεσάνυχτα, αλλά η επίσκεψη γίνεται με το ισχύον εισιτήριο.
Το φετινό ραντεβού με την αυγουστιάτικη πανσέληνο έχει δοθεί για τις 9 Αυγούστου, σε 115 χώρους, μουσεία και μνημεία, στις περισσότερες περιφέρειες της Ελλάδας.
