Το ποσοστό είναι αναπάντεχα μεγάλο – φθάνει στο 16% σε σύγκριση με 12% το 2011 και αντιστοιχεί σε 900 εκατομμύρια ανθρώπους. Τόσοι είναι οι ενήλικες που δηλώνουν ότι θα ήθελαν να μεταναστεύσουν μόνιμα, για οποιονδήποτε λόγο. Ενας αριθμός 140 φορές μεγαλύτερος από τους μετανάστες που δέχθηκαν οι αναπτυγμένες χώρες το 2023. Είναι δυνατόν να δοθεί άδεια σε τόσο πολλούς; Οχι. Γι’ αυτό και αρκετοί μετακινούνται χωρίς άδεια. Οσο οι ανισότητες διευρύνονται και η κλιματική κρίση επιτείνεται, τόσο ο αριθμός τους θα αυξάνεται.
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες πολλοί έχουν ανακαλύψει ότι το άσυλο προσφέρει ένα «παραθυράκι», γράφει ο «Economist». Αντί να διασχίζουν τα σύνορα κρυφά, όπως στο παρελθόν, περπατούν προς έναν συνοριοφύλακα και ζητούν άσυλο, γνωρίζοντας ότι η αίτηση θα χρειαστεί χρόνια για να εκδικαστεί και, εν τω μεταξύ, μπορούν να χαθούν στις σκιές και να βρουν δουλειά. Το βρετανικό περιοδικό θέτει ένα ερώτημα που συζητείται ευρέως τον τελευταίο καιρό: Μήπως ήρθε η ώρα να αλλάξουν οι όροι για το άσυλο;
Οι κανόνες για τους πρόσφυγες προέκυψαν με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Η Σύμβαση του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες του 1951 ίσχυε μόνο για την Ευρώπη και στόχευε στο να αποτρέψει την επιστροφή όσων είχαν διαφύγει από τον Στάλιν. Διακήρυξε ότι όποιος αναγκάζεται να φύγει από έναν «βάσιμο φόβο» δίωξης πρέπει να έχει καταφύγιο και δεν πρέπει να επιστρέφει για να αντιμετωπίσει κίνδυνο (η αρχή της «μη επαναπροώθησης»). Το 1967 η συνθήκη επεκτάθηκε στον υπόλοιπο κόσμο.
Οι περισσότερες χώρες την έχουν υπογράψει. Ωστόσο, όλο και λιγότερες την τηρούν. Η Κίνα δέχεται λιγότερους πρόσφυγες από το μικροσκοπικό Λεσότο και στέλνει Βορειοκορεάτες στην πατρίδα τους για να αντιμετωπίσουν τα γκουλάγκ. Ο πρόεδρος Τραμπ έχει τερματίσει το άσυλο στην Αμερική για σχεδόν όλους εκτός από τους λευκούς Νοτιοαφρικανούς και σχεδιάζει να δαπανήσει περισσότερα για την απέλαση παράτυπων μεταναστών από ό,τι ξοδεύουν άλλες χώρες για την άμυνα. Οι δυτικές χώρες σκληραίνουν τη στάση τους. Στην Ευρώπη, οι απόψεις σοσιαλδημοκρατών και των δεξιών λαϊκιστών τείνουν να συγκλίνουν.
Μπορεί ένα σύστημα που σχεδιάστηκε για τη μεταπολεμική Ευρώπη, να αντιμετωπίσει έναν κόσμο πολλαπλασιαζόμενων συγκρούσεων, φθηνών ταξιδιών και τεράστιων μισθολογικών ανισοτήτων; Ούτως ή άλλως, πλέον οι περισσότερες αιτήσεις ασύλου στην Ευρωπαϊκή Ενωση απορρίπτονται. Ο φόβος του χάους στα σύνορα έχει τροφοδοτήσει την άνοδο του λαϊκισμού, από το Brexit μέχρι τον Ντόναλντ Τραμπ, και έχει δηλητηριάσει τη συζήτηση για τη νόμιμη μετανάστευση. Για να δημιουργηθεί ένα σύστημα που προσφέρει ασφάλεια σε όσους τη χρειάζονται, αλλά και μια λογική ροή μετανάστευσης εργατικού δυναμικού, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να διαχωρίσουν το ένα από το άλλο, έγραφε πρόσφατα η «El Pais».
«Τι θα μπορούσε να γίνει; Και γιατί δεν έχει γίνει μέχρι τώρα;» αναρωτιέται η «Repubblica». Μια ρεαλιστική προσέγγιση θα ήταν να προσφερθεί καταφύγιο σε περισσότερους πρόσφυγες κοντά στην πατρίδα τους. Συνήθως, αυτό σημαίνει στην πρώτη ασφαλή χώρα ή περιφερειακό μπλοκ όπου πατούν το πόδι τους. «Οι πρόσφυγες που καλύπτουν μικρότερες αποστάσεις είναι πιο πιθανό να επιστρέψουν κάποια μέρα στην πατρίδα τους», σημειώνει ο «Economist». «Επίσης έχουν καλύτερη υποδοχή σε χώρες που είναι πολιτισμικά κοντά τους και να γνωρίζουν ότι αναζητούν καταφύγιο από μια καταστροφή. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι Ευρωπαίοι έχουν καλωσορίσει σε μεγάλο βαθμό τους Ουκρανούς, οι Τούρκοι ήταν γενναιόδωροι με τους Σύρους και οι κάτοικοι του Τσαντ με τους Σουδανούς».
Η φροντίδα των προσφύγων πιο κοντά στην πατρίδα τους είναι συχνά πολύ φθηνότερη. Η Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες ξοδεύει λιγότερο από 1 δολάριο την ημέρα για κάθε πρόσφυγα στο Τσαντ. Δεδομένων των περιορισμένων προϋπολογισμών, οι πλούσιες χώρες θα βοηθούσαν άραγε, περισσότερους ανθρώπους χρηματοδοτώντας σωστά τις υπηρεσίες προσφύγων – κάτι που δεν κάνουν προς το παρόν – παρά στεγάζοντας τους σε άθλιες δομές; Θα μπορούσαν να στείλουν κεφάλαια στις χώρες υποδοχής και να τις ενθαρρύνουν να επιτρέπουν στους πρόσφυγες να συντηρούνται εργαζόμενοι; Είναι εφικτές οι επενδύσεις σε φτωχές χώρες ώστε να δημιουργηθούν καλύτερες συνθήκες; Τι θα γίνει όμως με τη διαφθορά που καταπίνει τεράστια κεφάλαια τα οποία ήδη στέλνονται γι’ αυτό τον σκοπό και δεν καταλήγουν ποτέ σε εκείνους που πραγματικά τα χρειάζονται;
Η λύση δεν είναι εύκολη. Αλλά εάν δεν μπορούμε να διαμορφώσουμε εξαρχής ένα καινούργιο σύστημα ασύλου, τότε σίγουρα θα πρέπει να γίνει προσπάθεια να βελτιωθεί το υπάρχον.
