Απόψε εκατομμύρια τηλεθεατές από την Ευρώπη και όλο τον κόσμο θα καθίσουν αναπαυτικά μπροστά στις οθόνες τους για να παρακολουθήσουν τον μεγάλο τελικό της Γιουροβίζιον.
Στην 69η χρονιά του, ο διαγωνισμός, ο οποίος φέτος φιλοξενείται στη Βασιλεία της Ελβετίας, στα χαρτιά είναι μια γιορτή της μουσικής, της διαφορετικότητας και της ενότητας. Αλλωστε, το μότο της διοργάνωσης τα τελευταία χρόνια είναι η φράση «United by music» (Ενωμένοι από τη μουσική).
Στην πραγματικότητα, ωστόσο, ο θεσμός που χτίστηκε από την Ευρωπαϊκή Ενωση Ραδιοτηλεόρασης (EBU) τη δεκαετία του 1950, στον απόηχο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, για να φέρει κοντά τους λαούς της Γηραιάς Ηπείρου, έχει πλέον μεταμορφωθεί σ’ ένα πολιτιστικό γεγονός όπου η πολιτική όχι μόνο εισβάλλει, αλλά χορεύει στο παρασκήνιο.
«Από την αρχή του ο διαγωνισμός χρησιμοποιήθηκε ως μια πλατφόρμα ήπιας ισχύος για τη δημιουργία εικόνων για τις χώρες που συμμετέχουν σε αυτόν.
Νομίζω ότι μέχρι σήμερα είναι ένα πολύ αποτελεσματικό εργαλείο μάρκετινγκ επειδή οι χώρες, αν το καλοσκεφτείτε, δεν πληρώνουν πολλά χρήματα για να συμμετάσχουν, μερικές εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ, ανάλογα με το μέγεθός τους.
Ομως ο διαγωνισμός έχει ένα κοινό 160 εκατομμυρίων ανθρώπων που τον παρακολουθούν, κάτι που είναι στην πραγματικότητα μια πολύ καλή σχέση ποιότητας – τιμής όσον αφορά τις δημόσιες σχέσεις μιας χώρας.
Είναι μια πολύ καλή συμφωνία, ειδικότερα για τις μικρότερες χώρες, είτε πρόκειται για την προώθηση της χώρας είτε ενός πολιτικού, πολιτιστικού ή εμπορικού μηνύματος», αναφέρει μιλώντας στα «Πρόσωπα» ο Ντιν Βούλετιτς, ιστορικός, συγγραφέας του βιβλίου «Μεταπολεμική Ευρώπη και ο Διαγωνισμός Τραγουδιού της Γιουροβίζιον» κι επιφανής σχολιαστής του διαγωνισμού.
Τα τελευταία χρόνια, η Γιουροβίζιον δυσκολεύεται να κρύψει τις ρωγμές που ανοίγουν στο οικοδόμημά της οι διεθνείς εντάσεις, οι πόλεμοι, οι εθνοτικές διαφορές και τα πολιτικά μηνύματα, είτε σιωπηλά είτε κραυγαλέα.
Ο κατά τα άλλα απολιτίκ διαγωνισμός φορτίζεται ολοένα και περισσότερο από τις αποχωρήσεις χωρών, τις στρατηγικές ψηφοφορίες, τις διαμαρτυρίες για συμμετοχές και τις αντιδράσεις του κοινού στους στίχους των τραγουδιών.
«Το σημείο καμπής ήταν το 2014 όταν κέρδισε η Κοντσίτα Βουρστ, η γενειοφόρος drag queen από την Αυστρία. Κέρδισε όχι μόνο με μια αξιομνημόνευτη ερμηνεία κι ένα δυνατό τραγούδι, αλλά προώθησε τη συμμετοχή της με έναν πολύ πολιτικό τρόπο, παρουσιάζοντάς τη σε εμάς ως μια πράξη υπέρ των δικαιωμάτων των σεξουαλικών μειονοτήτων.
Τα έβαλε μάλιστα με τον ηγέτη της Ρωσίας Βλαντίμιρ Πούτιν γιατί εκείνη την εποχή είχε πρόσφατα υιοθετήσει η Ρωσία νόμο κατά των ομοφυλοφίλων.
Νομίζω ότι από τότε πολλοί καλλιτέχνες είδαν ως συνταγή επιτυχίας στη Γιουροβίζιον μια συμμετοχή με κοινωνικές και πολιτικές αναφορές, ως κάτι που θέλει να ακούσει το κοινό.
Το κοινό δεν θέλει να παρακολουθήσει τη Γιουροβίζιον μόνο και μόνο για να ακούσει οποιαδήποτε παλιά ποπ τραγούδια στα αγγλικά, θέλει όλο αυτό να έχει νόημα διότι πρόκειται για μια παρουσίαση διαφορετικών πολιτισμών κι εθνών.
Θέλει να ακούσει τη Γιουροβίζιον να σχετίζεται με τον κόσμο γύρω μας», επισημαίνει ο Ντιν Βούλετιτς, ο οποίος θεωρείται η κορυφαία ακαδημαϊκή αυθεντία στον κόσμο για την ιστορία του διαγωνισμού ως εισηγητής του πρώτου πανεπιστημιακού μαθήματος για τον θεσμό, στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης.
ΤΑ ΜΕΤΡΑ.
Αντιλαμβανόμενη την αυξανόμενη πίεση και την έντονη πολιτικοποίηση, η EBU φέτος προσπάθησε να χαράξει σαφή όρια. Προχώρησε λοιπόν σε αυστηρές οδηγίες και παρεμβάσεις ώστε το 12άρι να πάει στην ψυχαγωγική και όχι στη γεωπολιτική διάσταση του διαγωνισμού.
Οι ελβετοί διοργανωτές απαγόρευσαν στους καλλιτέχνες να κυματίσουν στη σκηνή σημαίες άλλες εκτός των χωρών τους (ακόμα κι αν είναι της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας), επιτρέποντας όμως στο κοινό να φέρει οποιαδήποτε σημαία της επιλογής του, ανατρέποντας την πρόβλεψη που ίσχυε μέχρι τώρα για την απομάκρυνση εμβλημάτων χωρών που δεν συμμετέχουν στη Γιουροβίζιον. Η αλλαγή αυτή πλεύσης είναι χαρακτηριστικό των συνεχιζόμενων προκλήσεων που αντιμετωπίζει η διοργάνωση εν μέσω διεθνούς αναβρασμού.
«Τα πάντα λαμβάνουν χώρα στο πλαίσιο ενός ευρύτερου κόσμου κι εμείς δεν είμαστε απρόσβλητοι από αυτό», είπε με νόημα ο Μάρτιν Γκριν, διευθυντής του διαγωνισμού, μιλώντας σε βρετανικά μέσα. «Ο ρόλος μας είναι να διασφαλίζουμε ότι ο διαγωνισμός παραμένει, στην ουσία του, ένα παγκόσμιο γεγονός που προάγει τις συνδέσεις, τη διαφορετικότητα και την ένταξη μέσω της μουσικής. Ολοι επιθυμούμε να διατηρήσουμε τον διαγωνισμό θετικό και ενωτικό, και προσδοκούμε να παρουσιάσουμε στον κόσμο πώς θα μπορούσε να είναι – και όχι αναγκαστικά όπως είναι», πρόσθεσε ο παραγωγός.
Για να αποφευχθούν παρατράγουδα λοιπόν, η Γιουροβίζιον κατήργησε τις συνεντεύξεις Τύπου μετά τους δύο ημιτελικούς (πήγε περίπατο η ελευθερία του Τύπου) και εισήγαγε φέτος για πρώτη φορά Κώδικα Δεοντολογίας, ώστε το ενδιαφέρον των χωρών να στραφεί στην «περήφανη παράδοση του εορτασμού της διαφορετικότητας μέσω της μουσικής» και ο διαγωνισμός να παραμείνει καθαρός από οποιαδήποτε πολιτική επιρροή. Ετσι λοιπόν, κατά την παραμονή των εθνικών αποστολών στις εγκαταστάσεις του St Jakobshalle, απαγορεύεται η προώθηση, μεταφορά ή χρήση πολιτικού υλικού, ενώ δεν επιτρέπονται στίχοι πολιτικού περιεχομένου. Επιπλέον, οι συμμετέχοντες ραδιοτηλεοπτικοί φορείς είναι υπεύθυνοι για τη διασφάλιση αυτού του απολιτίκ περιβάλλοντος. Παράλληλα, δεν πρέπει οι εμφανίσεις των αποστολών επί σκηνής να περιλαμβάνουν μηνύματα, στίχους, χειρονομίες, σύμβολα ή συνθήματα πολιτικού χαρακτήρα, με την πρόβλεψη για τιμωρία των παραβατών που φτάνει μέχρι και τον αποκλεισμό τους από τη διοργάνωση.
«Είναι αδύνατο να αποπολιτικοποιηθεί πλήρως η Γιουροβίζιον.
Μπορεί να υιοθετήσει κανόνες όπως κάνει τώρα η EBU για να αποτρέπει τους καλλιτέχνες από το να κάνουν πολιτικές δηλώσεις, αλλά δεν μπορεί να υιοθετήσει κανόνες που να διαγράφουν τις βιογραφίες των καλλιτεχνών που είναι πολιτικές. Ολοι είμαστε πολιτικά όντα. Φέτος βλέπουμε την ισραηλινή τραγουδίστρια που είναι επιζήσασα από τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου στο φεστιβάλ Nova. Το γεγονός και μόνο ότι εμφανίζεται είναι μια πολιτική δήλωση. Κι αυτό είναι κάτι που η EBU δεν μπορεί να ελέγξει γιατί αν προσπαθούσε να διασταυρώσει τα πολιτικά στοιχεία κάθε βιογραφίας, τότε δεν θα επιτρεπόταν σε κανέναν να συμμετάσχει στη Γιουροβίζιον», υπογραμμίζει ο ειδικός του διαγωνισμού και συνεχίζει: «Η Γιουροβίζιον είναι πολιτική γιατί οι χώρες ανταγωνίζονται η μία την άλλη. Αν η EBU ήθελε να προσπαθήσει να αποπολιτικοποιήσει ακόμα περισσότερο τον διαγωνισμό, τότε δεν θα έπρεπε οι συμμετοχές να εμφανίζονται με τα ονόματα των χωρών αλλά τα ονόματα των τραγουδιών, των καλλιτεχνών ή ακόμα και των εθνικών ραδιοτηλεοπτικών σταθμών. Το γεγονός ότι οι συμμετοχές εμφανίζονται κάτω από τα ονόματα χωρών καθιστά τον διαγωνισμό αυτομάτως πολιτικό, κι αυτό είναι κάτι που το αποφάσισε η EBU από τα πρώτα κιόλας χρόνια. Η EBU γνωρίζει ότι για να κάνει το σόου συναρπαστικό οι χώρες πρέπει να ανταγωνίζονται μεταξύ τους και υπάρχει πολιτική. Τι θα ήταν η Γιουροβίζιον χωρίς πολιτική; Υπάρχουν τόσο πολλοί διαγωνισμοί τραγουδιού αυτές τις ημέρες που μεταδίδονται και τηλεοπτικά. Ο κόσμος θέλει η Γιουροβίζιον να είναι διαφορετική, ξεχωριστή. Κι ένας από τους τρόπους για να το πετύχει είναι να είναι ένας διαγωνισμός μεταξύ χωρών, με όλη την πολιτική που τον συνοδεύει».
Στον δρόμο για να απομακρυνθούν οι σκιές της πολιτικής από τη σκηνή της Γιουροβίζιον, αρκετές χώρες δείχνουν να συμμορφώνονται με το νέο πλαίσιο των ελβετών διοργανωτών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το BBC, που, σύμφωνα με δημοσιεύματα του βρετανικού Τύπου, φέρεται να έχει δώσει αυστηρές οδηγίες στο γυναικείο συγκρότημα Remember Monday που εκπροσωπεί τη χώρα με το τραγούδι «What the hell just happened» να αποφύγει τις δημόσιες τοποθετήσεις σχετικά με καυτά θέματα, όπως η αντιπαράθεση Ισραήλ και Παλαιστίνης. Αφορμή για την κίνηση αυτή στάθηκε η ανάσυρση στη δημοσιότητα παλαιότερων tweets των μελών της μπάντας, όπου υποστήριζαν ένθερμα το κίνημα Black Lives Matter.
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ.
Εκτός αυτής της ισορροπίας ανάμεσα στο συναίσθημα και την πολιτική ευαισθησία δεν έμεινε ούτε η ελληνική συμμετοχή. Μετά την επικράτησή της στον εθνικό τελικό η Κλαυδία, αν κι αναφέρθηκε στην «Αστερομάτα» ως ένα κομμάτι με έμπνευση από τη Γενοκτονία των Ποντίων, με έντονο συμβολικό και ιστορικό φορτίο, στην πορεία η αφήγηση άλλαξε. Οπως επιβεβαίωσαν και οι δημιουργοί του τραγουδιού Arcade μιλώντας στα «Πρόσωπα» (10/5), «το τραγούδι δεν μιλάει για τη Γενοκτονία των Ποντίων. Αυτό είναι ίσως μια κυριολεκτική μετάφραση που έχει γίνει, η οποία όμως είναι ευπρόσδεκτη. Μπορεί να μιλάει για οτιδήποτε συμβαίνει ακόμα και σήμερα που υπάρχουν άνθρωποι που χάνουν την πατρίδα τους. Παρ’ όλα αυτά, εμείς γράφουμε συναισθηματικά. Πάντα γράφουμε με αυτόν τον τρόπο τα τραγούδια, και όχι πολιτικά. Αν κάποιος όμως μπορεί να συνδεθεί με αυτόν τον τρόπο, είτε είναι Πόντιος είτε από κάποια άλλη χώρα του πλανήτη που έχει τέτοια βιώματα, ας το κάνει». Ρόλο στη μεταστροφή αυτή ενδεχομένως να έχουν παίξει και οι αντιδράσεις στην Τουρκία μετά την επιλογή της «Αστερομάτας» λόγω της σύνδεσής της με τη Γενοκτονία των Ποντίων.
Η πολιτική φωτιά που σιγοκαίει στους κόλπους της Γιουροβίζιον δεν προέκυψε από το πουθενά. Αναψε πέρυσι, όταν ξέσπασε ένα μεγάλο κύμα αντιδράσεων για τη συμμετοχή του Ισραήλ, στον απόηχο των αιματηρών γεγονότων στη Γάζα εις βάρος των Παλαιστινίων. Το κάλεσμα σε μποϊκοτάζ που υποστηρίχθηκε από καλλιτέχνες, κοινό και ακτιβιστικές οργανώσεις μετατόπισε τον δημόσιο διάλογο της Γιουροβίζιον από τη μουσική στη διπλωματική διάσταση, εξαιτίας και του ιστορικού της αποβολής της Ρωσίας δύο χρόνια νωρίτερα λόγω της εισβολής στην Ουκρανία. Το ζήτημα δεν έχει κλείσει αφού οι ενστάσεις εναντίον τής συμμετοχής των Ισραηλινών στον διαγωνισμό συνεχίζονται και τώρα στη Βασιλεία. Η ιρλανδική δημόσια τηλεόραση RTE μαζί με τις αντίστοιχες της Σλοβενίας, της Ισπανίας και της Ισλανδίας έστειλαν σχετική επιστολή στην EBU ζητώντας τον αποκλεισμό της χώρας του Μπενιαμίν Νετανιάχου. Στο πλευρό τους στάθηκαν και 72 παλαιότεροι συμμετέχοντες στον διαγωνισμό που ζήτησαν την αποπομπή του ισραηλινού δικτύου ΚΑΝ. Αποτέλεσμα της πρωτοβουλίας αυτής ήταν η EBU να δεσμευτεί να ξεκινήσει έναν ευρύτερο διάλογο σχετικά με τη συμμετοχή του Ισραήλ στη Γιουροβίζιον, εν ευθέτω χρόνω. Την ίδια ώρα, κατά την τελετή έναρξης του διαγωνισμού, φιλοπαλαιστίνιοι διαδηλωτές με συνθήματα καταφέρθηκαν εναντίον της ισραηλινής αποστολής όταν εμφανίστηκε στο τιρκουάζ χαλί.
INFO
Ο τελικός της Γιουροβίζιον θα μεταδοθεί ζωντανά απόψε στις 22.00 από την ΕΡΤ1 σε σχολιασμό Μαρίας Κοζάκου και Γιώργου Καπουτζίδη. Ραδιοφωνικά, από το Δεύτερο Πρόγραμμα 103,7, ενώ για πρώτη φορά ο διαγωνισμός θα παρουσιαστεί με υπηρεσίες προσβασιμότητας με πλήρη διερμηνεία στην ελληνική νοηματική και χωρίς διακοπές για διαφημιστικά μηνύματα στο Eurovision Channel, το ξεχωριστό κανάλι του ERTFLIX
