Ο κύκλος των στρατιωτικών αντιποίνων ανάμεσα στην Ινδία και το Πακιστάν, των κρυφών μηνυμάτων και της ταχείας διεθνούς διαμεσολάβησης έφερε σιωπηλά στην επιφάνεια την επικίνδυνη όψη της περιοχής.
Ακόμη και επιστήμονες έχουν δημιουργήσει προσομοιώσεις για το πόσο εύκολα θα μπορούσαν να ξετυλιχθούν τα πράγματα. Μια μελέτη του 2019 από μια παγκόσμια ομάδα επιστημόνων άρχιζε με ένα εφιαλτικό σενάριο, όπου μια τρομοκρατική επίθεση στο κοινοβούλιο της Ινδίας το 2025 πυροδοτεί μια πυρηνική ανταλλαγή με το Πακιστάν.
Έξι χρόνια αργότερα, μια πραγματική αντιπαράθεση – αν και περιορίστηκε από μια εκεχειρία το Σάββατο – πυροδότησε φόβους για μια πλήρη σύρραξη, σύμφωνα με το BBC.
Καθώς η κρίση κλιμακωνόταν, το Πακιστάν έστειλε «διπλά μηνύματα» – ανταποδίδοντας στρατιωτικά και ανακοινώνοντας ταυτόχρονα τη σύγκληση της Εθνικής Αρχής Διοίκησης (NCA), μια υπολογισμένη υπενθύμιση της πυρηνικής του ικανότητας καθώς η NCA εποπτεύει τον έλεγχο και την πιθανή χρήση του πυρηνικού οπλοστασίου της χώρας.
Ο πρόεδρος Τραμπ δήλωσε ότι οι ΗΠΑ δεν μεσολάβησαν απλώς για την κατάπαυση του πυρός, αλλά απέτρεψαν μια «πυρηνική σύγκρουση».
Τη Δευτέρα, σε ομιλία του προς τον λαό, ο Ινδός πρωθυπουργός Ναρέντρα Μόντι δήλωσε:
«Δεν υπάρχει καμία ανοχή στον πυρηνικό εκβιασμό. Η Ινδία δεν θα εκφοβιστεί από πυρηνικές απειλές».
«Οποιοδήποτε καταφύγιο τρομοκρατών λειτουργεί με αυτό το πρόσχημα θα αντιμετωπίσει ακριβείς και αποφασιστικές επιθέσεις», πρόσθεσε ο Μόντι.
Το πυρηνικό ισοζύγιο στην περιοχή
Η Ινδία και το Πακιστάν διαθέτουν περίπου 170 πυρηνικά όπλα το καθένα, σύμφωνα με το think tank Stockholm International Peace Research Institute (Sipri).
Τον Ιανουάριο του 2024, το Sipri εκτιμούσε ότι υπήρχαν 12.121 πυρηνικές κεφαλές παγκοσμίως.
Από αυτές, περίπου 9.585 ήταν αποθηκευμένες σε στρατιωτικά αποθέματα, με 3.904 να έχουν ενεργοποιηθεί – 60 περισσότερες από το προηγούμενο έτος. Οι ΗΠΑ και η Ρωσία διαθέτουν συνολικά περισσότερα από 8.000 πυρηνικά όπλα.
Η Ινδία φαίνεται να υπερέχει σε ποιοτικούς όρους: διαθέτει πιο εξελιγμένο ναυτικό και αεροπορικό σκέλος, συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης πυρηνικών υποβρυχίων. Το Πακιστάν, από την άλλη, έχει επενδύσει λιγότερο στην τριάδα μεταφοράς πυρηνικών (ξηρά, αέρας, θάλασσα), κάτι που του στερεί στρατηγική ευελιξία.
Πυρηνικά δόγματα: ασάφειες και απειλές
Η Ινδία έχει δηλώσει επίσημα πολιτική «μη πρώτης χρήσης» (No First Use), αν και το 2003 επέκτεινε το δόγμα της ώστε να επιτρέπει χρήση πυρηνικών ως απάντηση σε χημικές ή βιολογικές επιθέσεις.
Δηλώσεις αξιωματούχων, όπως του πρώην υπουργού Άμυνας Παρικάρ το 2016, έχουν θολώσει την εικόνα για το πόσο δεσμευτική είναι αυτή η πολιτική στην πράξη.
Από την άλλη, το Πακιστάν δεν έχει επίσημο δόγμα, αλλά έχουν διατυπωθεί τέσσερις «κόκκινες γραμμές»: σοβαρές εδαφικές απώλειες, καταστροφή στρατιωτικών δυνατοτήτων, οικονομικός στραγγαλισμός ή πολιτική αποσταθεροποίηση. Στελέχη της NCA έχουν επανειλημμένα αφήσει να εννοηθεί πως η χρήση πυρηνικών δεν αποκλείεται, ακόμη και στην αρχική φάση μιας σύγκρουσης.
Παρελθόν κρίσεων
Κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης στο Κάργκιλ το 1999, υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι του Πακιστάν προειδοποίησαν για ενδεχόμενη χρήση «οποιουδήποτε όπλου» για υπεράσπιση του εδάφους τους.
Το 2019, ο τότε ΥΠΕΞ των ΗΠΑ, Μάικ Πομπέο, αποκάλυψε ότι Ινδοί αξιωματούχοι εξέφρασαν ανησυχία για πιθανή χρήση πυρηνικών από το Πακιστάν – ισχυρισμός που πολλοί θεωρούν υπερβολικός.
Παρόλα αυτά, η στρατηγική ασάφεια και τα έντονα μηνύματα παραμένουν μέρος του παιγνίου αποτροπής.
Οι αναλυτές επισημαίνουν ότι τέτοιες δηλώσεις στοχεύουν στη διατήρηση της ισορροπίας του τρόμου και όχι στην πραγματική πρόθεση χρήσης πυρηνικών.
Μία τυχαία πυρηνική κρίση
Ο κίνδυνος δεν εντοπίζεται μόνο στη σκόπιμη χρήση πυρηνικών, αλλά και στην πιθανότητα ατυχήματος.
Το 2022, η Ινδία εκτόξευσε κατά λάθος έναν πύραυλο με πυρηνική ικανότητα προς το Πακιστάν. Αν αυτό είχε συμβεί εν μέσω κρίσης, θα μπορούσε να προκαλέσει ανεξέλεγκτη κλιμάκωση.
Όπως δήλωσε ο καθηγητής Άλοαν Ρόμποκ, οι κίνδυνοι προκύπτουν και από λάθη ανθρώπων, τεχνικές αστοχίες ή ακόμα και κυβερνοεπιθέσεις. Σ’ έναν τέτοιο κόσμο, μια φαινομενικά μικρή παρεξήγηση μπορεί να έχει ανυπολόγιστες συνέπειες.
Η δυναμική της αποτροπής και η ενίσχυση του πυρηνικού οπλοστασίου
Παρά τον διαρκή κίνδυνο, η πυρηνική αποτροπή μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν έχει λειτουργήσει μέχρι στιγμής.
Όπως σημειώνει ο Clary, όσο δεν λαμβάνουν χώραμεγάλης κλίμακας χερσαίες μάχες, η χρήση πυρηνικών παραμένει απίθανη.
Ωστόσο, και οι δύο χώρες συνεχίζουν να ενισχύουν τα οπλοστάσιά τους.
Το Πακιστάν θα μπορούσε να φτάσει τις 200 κεφαλές μέχρι το 2030, ενώ η Ινδία κατέχει ήδη αρκετό πλουτώνιο για πάνω από 200.
Η κούρσα των εξοπλισμών συνεχίζεται, ακόμη και χωρίς στρατηγική σταθερότητα.
Η λεπτή γραμμή ανάμεσα στην αποτροπή και την καταστροφή
Παρά τις επαναλαμβανόμενες κρίσεις και τις επικίνδυνες καταστάσεις, μέχρι στιγμής και οι δύο πλευρές έχουν καταφέρει να αποφύγουν μια καταστροφική ολίσθηση σε πυρηνικό σύγκρουση.
«Ο αποτρεπτικός παράγοντας εξακολουθεί να ισχύει.
Το μόνο που έκαναν οι Πακιστανοί ήταν να ανταποκριθούν σε συμβατικές επιθέσεις με δικές τους αντεπιθέσεις», γράφει ο Ουμέρ Φαρούκ, αναλυτής με έδρα το Ισλαμαμπάντ.
Ωστόσο, η παρουσία πυρηνικών όπλων δημιουργεί ένα συνεχές υπόγειο ρεύμα κινδύνου, το οποίο δεν μπορεί ποτέ να αποκλειστεί εντελώς, ανεξάρτητα από την εμπειρία της ηγεσίας ή την αυτοσυγκράτηση των προθέσεων.
«Όταν εμπλέκονται πυρηνικά όπλα, υπάρχει πάντα ένα απαράδεκτο επίπεδο κινδύνου», δήλωσε ο John Erath, ανώτερος διευθυντής πολιτικής στο μη κερδοσκοπικό Κέντρο Ελέγχου Όπλων και Μη Διάδοσης, στο BBC.
«Οι κυβερνήσεις της Ινδίας και του Πακιστάν έχουν αντιμετωπίσει τέτοιες καταστάσεις στο παρελθόν, οπότε ο κίνδυνος είναι μικρός. Αλλά με τα πυρηνικά όπλα, ακόμη και ένας μικρός κίνδυνος είναι πολύ μεγάλος».
