Ο θάνατος του Τζόζεφ Νάι, καθηγητή του πανεπιστημίου του Χάρβαρντ και πνευματικού πατέρα του όρου «ήπια ισχύς» (soft power), επαναφέρει στην επικαιρότητα τη σημασία των εξοπλισμών («σκληρής δύναμης» – hard power) ειδικά για μια σχετικά μικρή χώρα όπως η Ελλάδα. Ο Νάι όρισε την ήπια ισχύ ως την ικανότητα μιας χώρας «να κάνει άλλες να θέλουν αυτό που θέλει η ίδια». Και το μέσο γι’ αυτό, για την άσκηση της ήπιας ισχύος, δεν είναι άλλο παρά ο πολιτισμός εν ευρεία εννοία και το πρότυπο αξιών, οργάνωσης και συμπεριφοράς που μπορεί να προβάλλει μια χώρα ως παράδειγμα προς μίμηση. Σε ένα από τα τελευταία δοκίμιά του ( J. Nye, «Trump and the end of American soft power» Financial Times, 8 Μαρτίου 2025) ο Νάι υποστήριξε, πρώτον, ότι η διακυβέρνηση Τραμπ σκοτώνει την ήπια ισχύ των Ηνωμένων Πολιτειών (πολιτισμό, αξίες, δημοκρατία, κ.λπ.) και, δεύτερον και το εξόχως σημαντικό, ότι «τελικά η ήπια ισχύς είναι αυτή που επικρατεί». Και όχι η σκληρή δύναμη.
Σε συνάντησή μου πριν από χρόνια, ο Νάι έλεγε ότι Ελλάδα είναι η περίπτωση χώρας που δυνητικά θα μπορούσε να είναι το πρότυπο ήπιας ισχύος με περιφερειακή και παγκόσμια επιρροή. Καθώς διαθέτει το μοναδικό, ανυπέρβλητο μέσο, οιονεί όπλο ήπιας ισχύος σε παγκόσμια κλίμακα, τον πολιτισμό της, όπως εκφράζεται με τον Παρθενώνα που η ικανότητά του να επηρεάζει, εμπνέει, προσελκύει παραμένει αναλλοίωτη εδώ και χιλιετίες. Διαθέτει με άλλα λόγια το κατ’ εξοχήν «όπλο» που ο Νάι θεωρούσε ως το ήπιο μέσο μαζικής επιρροής και επέκτασης της ελκυστικότητας (attraction) μιας χώρας σε παγκόσμια κλίμακα. Και μολονότι ο Παρθενώνας ελκύει όντως τον (πρόσκαιρο) θαυμασμό των χιλιάδων επισκεπτών, η Ελλάδα έχει επιλέξει να επενδύει πρωτίστως στα Rafale και F-35, στη σκληρή δύναμη δηλαδή και όχι τόσο στην ήπια για τη βελτίωση της πολιτικής επιρροής της. Θα επένδυε καλύτερα στην ήπια δύναμη εάν έθετε π.χ. ως στόχο να εξελιχθεί στην «καλύτερη χώρα – μέλος της Ευρωπαϊκής Eνωσης» σε μια σειρά από δείκτες που θα εξέφραζαν το πνεύμα του Παρθενώνα. Δείκτες που έχουν σχέση με την ποιότητα, το πρότυπο της δημοκρατίας, τον σεβασμό του κράτους δικαίου, ανθρωπίνων και μειονοτικών δικαιωμάτων, κ.λπ. Στους δείκτες αυτούς καταγράφει – δυστυχώς – δυσάρεστη επίδοση (μαζί με δικαστικές καταδίκες για παραβίαση δικαιωμάτων μεταναστών, κ.λπ.). Προβληματικές επιδόσεις επίσης καταγράφει σε δείκτες κοινωνικής ή τεχνολογικής ανάπτυξης όπως και διαφθοράς. Σε έναν δείκτη ωστόσο η Ελλάδα βρίσκεται στις πρώτες θέσεις μεταξύ όλων των κρατών – μελών της Ενωσης: στο ύψος των στρατιωτικών δαπανών ως ποσοστό του ΑΕΠ. Εχει τις υψηλότερες μετά την Πολωνία (3,08% ΑΕΠ). Δείκτης που πιστοποιεί τη σημασία που αποδίδει στη σκληρή δύναμη.
Την περασμένη εβδομάδα παρουσιάστηκε ο ογκώδης τόμος που επιμελήθηκαν οι Κ. Κωστής και Σ. Ριζάς με τίτλο «Ιστορίες της Μεταπολίτευσης». Στις σαράντα έξι μελέτες του (ο γράφων συμβάλλει με ανάλυσή για τη θέση της Ελλάδας στην ΕΕ) διαπιστώνεται ότι «η Ελλάδα τα πήγε καλά» στη μεταπολιτευτική περίοδο αλλά «δεν έγινε η καλύτερη χώρα της Ενωσης». Ούτε καν μία από τις καλύτερες. Και πρέπει να γίνει για να αναδειχθεί και σε υποδειγματική χώρα ήπιας ισχύος…
