Ο καρδινάλιος Ρόμπερτ Φράνσις Πρέβοστ εξελέγη Πάπας της Ρώμης το απόγευμα της Πέμπτης, λαμβάνοντας το όνομα Λέων ΙΔ΄. Η ταχύτητα με την οποία ολοκληρώθηκαν οι εργασίες του Κονκλαβίου προκάλεσε εντύπωση. Σε μια εποχή πόλωσης, εσωτερικών εντάσεων και γεωπολιτικών αβεβαιοτήτων, η ομόθυμη εκλογή του Πρέβοστ μοιάζει με κίνηση θεσμικής και πνευματικής ωριμότητας. Φαίνεται πως η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία δεν γύρισε σελίδα για να αλλάξει κατεύθυνση· απλά πάτησε με πιο σταθερό βήμα στον δρόμο που χάραξε ο Φραγκίσκος.
Η επιλογή του ονόματος «Λέων» δεν είναι δίχως σημασία. Ενέχει ένα βαρύ θεολογικό συμβολισμό· από τον Λέοντα Α΄ (5ος αι.) τον θεολόγο που συνέβαλε καταλυτικά στη διατύπωση της χριστολογικής διδασκαλίας της Χαλκηδόνας και θεμελίωσε την πρωτοκαθεδρία της Ρώμης σε εκκλησιολογικό επίπεδο, έως τον Λέοντα ΙΓ΄ (19ος αι.), τον εμπνευστή της εγκυκλίου Rerum Novarum και πατέρα της σύγχρονης κοινωνικής διδασκαλίας του Ρωμαιοκαθολικισμού. Ο Λέων ΙΔ΄ εισέρχεται στην ιστορία μ΄ ένα όνομα που συνδηλώνει θεολογική σαφήνεια, θεσμική ευθύνη και ποιμαντική εγρήγορση.
Κι όμως, ο ίδιος ο άνθρωπος που το φέρει φαίνεται να είναι ένας Πάπας διαφορετικός. Ούτε φαβορί, ούτε προβλέψιμος. Αν και Αμερικανός, δεν ενσαρκώνει τον «καθολικισμό των ΗΠΑ». Δεν έχει σχέση με τους πολιτισμικούς πολέμους και τις ταυτοτικές ιδεολογίες που διαμορφώνουν συχνά τον εκκλησιαστικό λόγο στη Βόρεια Αμερική. Με μακρά θητεία στη Λατινική Αμερική – και ειδικότερα στο Περού – ο Πρέβοστ διαμορφώθηκε πνευματικά σε επαφή με τις περιφέρειες, με τη φτώχεια, με τις κοινότητες της βάσης, με μια Εκκλησία που ακούει πριν διδάξει.
Η πρώτη του εμφάνιση ως Πάπας ήταν λιτή, σχεδόν συγκρατημένη. Δεν υπήρξε καμία ρητορική έξαρση, καμία επιδεικτική κίνηση. Ο λόγος του, απλός και προσεκτικός, έθεσε ως προτεραιότητα την ειρήνη. Σ’ έναν κόσμο κατακερματισμένο από πολέμους – στην Ουκρανία, τη Μέση Ανατολή, το Πακιστάν – ο Λέων ΙΔ΄ ξεκίνησε την πορεία του μιλώντας όχι ως διπλωμάτης, αλλά ως πατέρας· όχι ως ακτιβιστής, αλλά ως διάκονος του ευαγγελίου της συμφιλίωσης. Η ειρήνη δεν παρουσιάστηκε ως σύνθημα, αλλά ως επείγουσα αποστολή της Εκκλησίας. Ξεχωριστή θέση στον σύντομο χαιρετισμό του κατέλαβε η Παναγία. Η αναφορά δεν ήταν τυπική· δεν υπάκουε σε κάποια τελετουργική διάταξη. Ηταν μια υπόμνηση ότι, σε εποχές ανασφάλειας, η Εκκλησία οφείλει να είναι μητρική.
Η εκλογή ενός αμερικανού Πάπα εν μέσω της μεγαλύτερης ίσως γεωπολιτικής κρίσης από τον Ψυχρό Πόλεμο και με φόντο την επιστροφή της λογικής των μπλοκ δεν στερείται συμβολισμών. Ομως ο Λέων ΙΔ΄ δεν εκφράζει τη Δύση ως πολιτική ισχύ ή στρατηγική ισορροπία· εκπροσωπεί την Εκκλησία των παρυφών, των ξεχασμένων τόπων, των ορίων – εκεί όπου η ιεραποστολή δεν ορίζεται από θεσμική επιβολή αλλά από ποιμαντική εγγύτητα. Ετσι, η εκλογή του δεν δηλώνει μια επαναπρόσδεση της Αγίας Εδρας στη γεωπολιτική λογική της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας· αντιθέτως, μπορεί να ανανεώσει τη μαρτυρία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας σε μια στιγμή όπου ο κόσμος αναζητά όχι κέντρα κυριαρχίας, αλλά φωνές συνείδησης.
Ο Λέων ΙΔ΄ ξεκινά τη διακονία του χωρίς θόρυβο, χωρίς συμβολικά πυροτεχνήματα, αλλά με πυξίδα την ταπεινότητα, τη συνέχεια και την ποιμαντική διάκριση. Μάλλον δεν θα είναι μια προσωπικότητα ρήξης. Αλλά μπορεί να αποδειχθεί ο Πάπας που, στην πιο εύφλεκτη φάση του 21ου αιώνα, θα σταθεί ως σιωπηλός θεματοφύλακας της ενότητας, της ειρήνης και του ευαγγελικού ήθους.
Ο Νίκος Κουρεμένος είναι δρ. Θεολογίας, επιστημονικός συνεργάτης Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου
