Με ένα βιβλίο έκπληξη, ένα παραμύθι από τον νομπελίστα φυσικό Τζόρτζιο Παρίζι (Giorgio Parisi), «Η Χρυσόμυγα και άλλες ιστορίες για όποιον δεν θέλει να κοιμηθεί», οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης συνεχίζουν την προσπάθεια της επιστημονικής εκλαΐκευσης για παιδιά και εφήβους.
Με τρόπο ουσιαστικό, χωρίς επιφανειακές απλουστεύσεις, μεταφέρουν την επιστημονική σκέψη και εμπειρία σε παιδιά από 4 έως 12 ετών. Μέσα από έργα, τα οποία δεν περιορίζονται σε στενά ηλικιακά όρια, αλλά καλλιεργούν την περιέργεια και τη σκέψη και στους ενήλικες.
Mε αφορμή την παρουσίαση της Χρυσόμυγας, το ΕΡΤnews.gr μίλησε με την κυρία Ελένη Χρηστιά, υπεύθυνη επικοινωνίας των εκδόσεων και την αφηγήτρια και συγγραφέα παιδικών βιβλίων, κυρία Εύη Γερόκωστα.
Συνέντευξη στην Έφη Ζέρβα
Ήταν πρώτη φορά που οι ΠΕΚ παρουσίασαν παιδικό βιβλίο. Και μάλιστα με έναν τόσο παραστατικό τρόπο. Γιατί επιλέξατε το συγκεκριμένο βιβλίο;
Ήταν κάτι που σκεφτόμασταν εδώ και καιρό. Θέλαμε να παρουσιάσουμε ένα παιδικό βιβλίο και να ανοίξουμε το βιβλιοπωλείο μας σε ένα διαφορετικό κοινό, στους μικρούς αναγνώστες. Γνωρίζαμε, βέβαια, ότι δεν είμαστε ειδικοί στο παιδικό βιβλίο, οπότε κρίναμε απαραίτητο να αναλάβει τη «μετάφραση» ενός τέτοιου βιβλίου στο πιο απαιτητικό κοινό που είναι τα παιδιά, ένας άνθρωπος με εμπειρία.
Η απόφαση να ζητήσουμε τη συνεργασία της κ. Γεροκώστα ήταν εύκολη, καθώς γνωρίζουμε τη σπουδαία δουλειά που κάνει στην Παιδική Γωνιά της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης. Το βιβλίο του Παρίζι ήταν ιδανικό για αυτή την παρουσίαση, καθώς περιλαμβάνει ιστορίες που μπορούν να αποδοθούν με αφηγηματικό τρόπο και να κρατήσουν αμείωτο το ενδιαφέρον των παιδιών.
Φυσικά, ένας εκδοτικός οίκος που εξειδικεύεται στο πανεπιστημιακό σύγγραμμα και την επιστημονική εκλαΐκευση δεν θα μπορούσε να πραγματοποιήσει μια τέτοια παρουσίαση χωρίς τη συμβολή της Γεωργίας Μουτσιανά, διαστημικής φυσικού και ερευνήτριας. Στόχος μας είναι πάντα η επιστημονική γνώση να φτάνει σε όλες τις ηλικίες, με τρόπο τεκμηριωμένο και κατανοητό.
Πώς ανταποκρίθηκαν τα παιδιά στην παρουσίαση;
Για πρώτη φορά και με το άγχος της ανταπόκρισης, θεωρούμε ότι η εμπειρία ήταν πολύ θετική. Τα παιδιά ηλικίας 6–8 ετών συμμετείχαν ενεργά, είχαν απορίες και τόσο η Εύη όσο και η Γεωργία κατάφεραν να κρατήσουν αμείωτο το ενδιαφέρον τους. Άλλωστε, γνωρίζουμε πως τα παιδιά είναι το πιο απαιτητικό κοινό. Νομίζω πως σίγουρα θα το ξανακάνουμε.
Γενικότερα πώς ανταποκρίνονται παιδιά και γονείς σε αυτή την προσπάθεια που κάνουν οι ΠΕΚ για την εκλαΐκευση της επιστημονικής γνώσης;
Μέχρι σήμερα, στη σειρά «Επιστήμη για παιδιά και εφήβους» κυκλοφορούν 11 τίτλοι, οι οποίοι αφορούν κυρίως στις θετικές επιστήμες. Η ανταπόκριση ήταν από την αρχή πολύ καλή. Ακόμη κι όταν οι αναγνώστες δεν μάς γνωρίζουν από την παιδική μας σειρά, προσπαθούμε να την αναπτύξουμε όσο καλύτερα μπορούμε και κυρίως να διευρύνουμε τους τίτλους που απευθύνονται στην ηλικιακή κατηγορία των εφήβων. Πρόκειται για ένα κοινό που είναι δύσκολο να προσεγγιστεί, ακόμη και στη λογοτεχνία ή στο θέατρο, πόσο μάλλον στο επιστημονικό βιβλίο, όπου οι επιλογές είναι περιορισμένες.
Έχουμε παραδείγματα παιδιών που αναζητούν τέτοιου είδους βιβλία και, φυσικά, πολλούς γονείς που επιλέγουν τίτλους από την παιδική μας σειρά. Τους ευχαριστούμε θερμά, γιατί με αυτόν τον τρόπο συμμετέχουν κι εκείνοι στο ταξίδι της γνώσης.
Γιατί οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης επενδύουν όλο και περισσότερο σε βιβλία επιστημονικής εκλαΐκευσης για παιδιά και εφήβους;
Στις ΠΕΚ πιστεύουμε ότι η προσέγγιση στις επιστήμες πρέπει να ξεκινάει από μικρή ηλικία. Γι’ αυτό δημιουργήσαμε σχετικά πρόσφατα, το 2019, τη σειρά «Επιστήμη για παιδιά και εφήβους». Για τα μικρά παιδιά είναι πολύ σημαντικό αυτό που διαβάζουν να ωθεί τη φαντασία τους και να τα εμπνέει να συνεχίσουν την ανάγνωση, μια δεξιότητα που συχνά θεωρούμε δεδομένη, αλλά στην πραγματικότητα απαιτεί καλλιέργεια.
Πέρα από τα παιδιά του νηπιαγωγείου και του δημοτικού, το μεγάλο και πιο δύσκολο στοίχημα είναι οι έφηβοι. Πρόκειται για μια σχετικά αχαρτογράφητη περιοχή όσον αφορά στην επιστημονική εκλαΐκευση, και ίσως ακόμη και τη λογοτεχνία, καθώς δεν μπορούμε να τους αντιμετωπίζουμε ούτε ακριβώς ως παιδιά ούτε ως ενήλικες. Ευτυχώς, οι συγγραφείς που ασχολούνται με την επικοινωνία της επιστήμης έχουν αντιληφθεί αυτό το κενό, και πλέον μπορούμε να μιλήσουμε για έναν ταχέως αναπτυσσόμενο χώρο, με συνεχώς αυξανόμενο αριθμό τίτλων.
Ίσως ένας από τους ουσιαστικότερους τρόπους εκλαΐκευσης της επιστήμης είναι η βιωματική αφήγηση. Εκεί όπου η επιστήμη μπορεί να συναντηθεί με τις ιστορίες και τα παραμύθια. Με αυτή την οπτική, η συζήτηση στρέφεται στην κυρία Εύη Γερόκωστα, αφηγήτρια και συγγραφέα παιδικών βιβλίων.
Η αφήγηση ως εργαλείο επιστημονικής εκλαΐκευσης
Με σπουδές Φιλολογίας και γενικά με ένα υπόβαθρο στη λογοτεχνική παιδεία και στη μετάφραση, ποια ήταν η πρώτη σας αντίδραση όταν κληθήκατε να αφηγηθείτε ιστορίες -παραμύθια που έχουν σχέση με την επιστήμη της Φυσικής;
Όταν πήρα στα χέρια μου το βιβλίο, πριν ακόμα συζητήσω με τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης το ενδεχόμενο της παρουσίασής του, χάθηκα στα χρώματα των εικόνων, στο μαύρο και το άσπρο των σελίδων. Γιατί κάποιες σελίδες έχουν μαύρο φόντο και άλλες όχι;, αναρωτήθηκα. Απάντηση θα μπορούσα να πάρω μόνο αν διάβαζα τις λέξεις του βιβλίου.
Στην αρχή ήμουν μαγκωμένη. Γιατί; Επειδή για μένα η φυσική ήταν πάντα άβατο, πεδίο απροσπέλαστο, εφιάλτης των παιδικών χρόνων. Την ίδια στιγμή, όμως, ένιωσα ότι οι λέξεις αυτού του συγκεκριμένου βιβλίου μού χαμογελούσαν ακόμα και πριν τις διαβάσω. Κάπως έτσι αποφάσισα να τους δώσω μια ευκαιρία.
Πήρα το λεξικό, το άνοιξα και πήγα αμέσως στο Φ. «Φυσική είναι η επιστήμη που μελετά τα φαινόμενα και τους νόμους που τα διέπουν». Μάλιστα…
Και, ξαφνικά, ένα φωτάκι άναψε μέσα μου.
Η φυσική, που για μένα ήταν πάντα το πιο δύσκολο πράγμα στον κόσμο, έχει κάτι κοινό με τα παραμύθια, τα οποία είναι για μένα, το πιο εύκολο και το πιο αγαπημένο πράγμα στον κόσμο: δίνουν και τα δύο απαντήσεις!
Μέσα σε μια στιγμή, ο κόμπος λύθηκε και κάθε αμφιβολία έγινε καπνός.
Με ποιόν ήρωα του βιβλίου ταυτιστήκατε και ποια ιστορία σας άρεσε περισσότερο;
Δεν θα μπορούσα ν’ αρνηθώ την αδυναμία μου στην ίδια τη Χρυσόμυγα. Ταπεινή, ευφυής, άμεση, αποτελεσματική και, φυσικά, χρυσή. Και ο Τονίνο, όμως, με κέρδισε αμέσως με την αφέλειά του και την επιμονή στις επιθυμίες του. Κάθε ήρωας είναι ένας κόσμος ολόκληρος, το ίδιο και κάθε αναγνώστης. Ο κόσμος αλλάζει κάθε μέρα, το ίδιο και ο αναγνώστης. Οπότε δεν είναι καθόλου απίθανο, κάθε φορά που διαβάζουμε ή ακούμε μια ιστορία, να ταυτιζόμαστε με διαφορετικό ήρωα, γιατί κάθε στιγμή είμαστε αλλιώς.
Η εικονογράφηση του βιβλίου χαρακτηρίζεται από ζωντάνια, απλότητα και αμεσότητα. Επίσης υπάρχουν οι μαύρες και οι άσπρες σελίδες. Πώς επηρεάζει τον αφηγητή η εικονογράφηση;
Η εικονογράφηση είναι έντονη, αστεία, λίγο «τρελούτσικη». Έχει κάτι από τα παλιά και, την ίδια στιγμή, κάτι πολύ σύγχρονο. Ο αφηγητής έχει την ικανότητα να φτιάχνει τις δικές του εικόνες μέσα από τον λόγο και τον ρυθμό του. Όταν όμως έχει στη διάθεσή του εικόνες υψηλής αισθητικής, όπως στο συγκεκριμένο βιβλίο, μόνο βοηθητικό μπορεί να είναι.
Στην παρουσίαση αποφασίσαμε να χρησιμοποιήσουμε την ιδιαιτερότητα των μαύρων και των άσπρων σελίδων μεγαλώνοντας την παρέα με τη Γεωργία Μουτσιανά, διαστημική φυσικό και ερευνήτρια. Eγώ θα αφηγούμουν τις ιστορίες και η Γεωργία θα «παρέμβαινε» στην αφήγηση δίνοντας την επιστημονική εξήγηση στα ερωτήματα που βάζουν τα εγγόνια στον παππού τους στις σελίδες του βιβλίου με μαύρο φόντο. Εκείνος αποφασίζει να απαντά με ένα επόμενο παραμύθι, εμείς είχαμε την ευκαιρία να πάρουμε απαντήσεις δια ζώσης.
Πιστεύετε ότι η επιστήμη και οι ιστορίες μπορούν να ενώσουν μικρούς και μεγάλους; Και με ποιον τρόπο;
Τα παραμύθια και οι ιστορίες μιλούν για τα σπουδαιότερα πράγματα με τον πιο απλό και ανώδυνο τρόπο. Μιλούν συμβολικά. Στην ουσία μιλούν για την ίδια τη ζωή: τον φόβο, τη χαρά, τη λύπη, την επιθυμία, τον πόνο. Το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι να βρούμε, ο καθένας, τη δική μας αγαπημένη ιστορία, αυτή που θα μιλήσει στην καρδιά μας. Να γνωρίσουμε έναν ήρωα που θα ξυπνήσει όσα κοιμούνται μέσα μας και θα τα ζωντανέψει. Έναν ήρωα που θα δει βαθιά μέσα μας και που ίσως καθορίσει την πορεία μας στη ζωή. Γιατί αυτός ο ήρωας ο «διαλεχτός», στην πραγματικότητα δεν είναι άλλος από τον εαυτό μας.
Πώς σας φάνηκαν οι αντιδράσεις των παιδιών; Αν ο στόχος του βιβλίου είναι η μετάδοση της γνώσης και η καλλιέργεια της περιέργειας για την επιστήμη, θεωρείτε ότι τόσο η παρουσίαση όσο και το ίδιο το βιβλίο το πέτυχαν;
Στο φωτεινό βιβλιοπωλείο των εκδόσεων, μικροί και μεγάλοι γίναμε μια παρέα. Ακούσαμε το βουητό της Χρυσόμυγας, της μύγας και των μελισσών, είδαμε τον λύκο να πλησιάζει, γευτήκαμε τις τάρτες της μαμάς. Θαυμάσαμε τη χελώνα που τράβηξε τη βάρκα του Τονίνο μέχρι το νησί του μάγου και τον βάτραχο που έγινε πριγκίπισσα, γελάσαμε με τον μάγο που έπεσε στην παγίδα, δοκιμάσαμε φράουλες και μαρούλια. Και, ανάμεσα σε όλα αυτά, μάθαμε τι συνδέει τη μύγα με το ελικόπτερο, γιατί δεν ζαλιζόμαστε αφού η Γη γυρίζει, τι είναι κομήτης και πόσο μακριά μπορεί να φτάσει, κι άλλα τόσα…
Και, ξαφνικά, οι ηλικίες καταργήθηκαν. Γίναμε όλοι ένα. Άλλος λιγότερο και άλλος περισσότερο, χαθήκαμε στις λέξεις του Παρίζι και στις απορίες των τριών ηρώων του βιβλίου – που ξέρουν ότι ο παππούς έχει όλες τις απαντήσεις – και, λίγο πριν πούμε αντίο, ανταλλάξαμε όνειρα με μια πέτρα που ίσως ξεκόλλησε από έναν κομήτη για να φτάσει στα χέρια μας.
Το απροσδόκητο ήταν αυτό που ακολούθησε την παρουσίαση, με τους μεγάλους αυτή τη φορά. Με αφορμή τις ιστορίες και όσα ακούστηκαν, έγιναν συζητήσεις για τα παραμύθια και τη συμβολική τους σημασία, για το αν υπάρχουν «απαγορευμένα» παραμύθια και βιβλία για παιδιά, για την αστροφυσική…
Τα καλά βιβλία τα χαιρόμαστε όλοι το ίδιο, όταν οι λέξεις και οι εικόνες τους μας βοηθούν να μιλήσουμε για όσα δυσκολευόμαστε να εκφράσουμε με λόγια. Κάπως έτσι, η Χρυσόμυγα του Τζιόρτζιο Παρίζι «συμφιλίωσε» τα βιβλία για παιδιά με τα βιβλία για «μεγάλους», τον νομπελίστα αστροφυσικό με τον παραμυθά, κι εμένα με τη φυσική.
www.ertnews.gr
