Είναι έτοιμη να πέσει στη μάχη κατά της αρχαιοκαπηλίας. Είναι εξοπλισμένη με την τελευταία λέξη της τεχνολογίας και δοκιμασμένη σε συνοριακούς ελέγχους, αεροδρόμια και μουσεία. Στόχος της δεν είναι να εντοπίζει μόνο τις γνωστές και καταγεγραμμένες αρχαιότητες και έργα τέχνης που έχουν λαφυραγωγηθεί, αλλά και εκείνες που είναι άγνωστες στους ειδικούς.
Για να τα καταφέρει μπορεί να «βλέπει» όσα δεν μπορεί να διακρίνει το ανθρώπινο μάτι. Να αναγνωρίζει μοτίβα και χαρακτηριστικά επιφανειών και σε μόλις λίγα δευτερόλεπτα να σημαίνει συναγερμό για να σταματήσει ένα ακόμη έγκλημα κατά της πολιτιστικής κληρονομιάς και να αποδυναμώσει τη δράση όσων κινούνται στα πολύπλοκα δίκτυά της με τα κέρδη να συναγωνίζονται σε παγκόσμια επίπεδο εκείνα του εμπορίου όπλων και ναρκωτικών.
Είναι η ψηφιακή εργαλειοθήκη που «γέννησε» το ευρωπαϊκό πρόγραμμα «Αnchise» (Αγχίσης) και ένα από τα έξι βασικά εργαλεία που προέκυψαν από τη συνεργασία του δικτύου 15 εταίρων – πανεπιστήμια, ερευνητικά ιδρύματα και εταιρείες υψηλής τεχνολογίας – από επτά χώρες (Ελλάδα, Κύπρο, Γαλλία, Ιταλία, Γερμανία, Βέλγιο, Πορτογαλία). Ξεκίνησε στις αρχές του 2023 και ολοκληρώνεται τον Ιανουάριο του 2026, στο πλαίσιο του προγράμματος Horizon Europe, με προϋπολογισμό άνω των 4 εκατ. ευρώ.
«Η αρχαιοκαπηλία είναι ένα φαινόμενο που αλλάζει δρόμους και μεθόδους κάθε λεπτό, ακόμη και αυτή τη στιγμή που μιλάμε. Γι’ αυτό και είναι σημαντικό να φτιάξουμε μια εργαλειοθήκη, η οποία θα κατανοεί αυτές τις συνθήκες και θα βρίσκεται ένα βήμα πιο μπροστά από τους αρχαιοκάπηλους», λέει στα «ΝΕΑ» η διευθύντρια της Γαλλικής Σχολής Αθηνών, Βερονίκ Σανκόφσκι, καθώς η ΓΣΑ είναι εταίρος εκ μέρους της Ελλάδας στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα μαζί με το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Συστημάτων Επικοινωνιών και Υπολογιστών.
Λεηλασίες
«Πολλές από τις αρχαιότητες που διακινούνται παράνομα προέρχονται από αρχαιολογικούς χώρους που λεηλατούνται στις εμπόλεμες ζώνες της Μέσης Ανατολής. Πρόκειται για αντικείμενα που δεν έχουμε δει ποτέ, δεν έχουμε καταγράψει και είναι πολύ δύσκολο να εντοπίσουμε. Και αυτή είναι η μεγάλη διαφορά του «Αnchise» από αντίστοιχα εργαλεία όπως το Art Loss Registry ή τις λίστες της Interpol, καθώς αυτά αφορούν σε καταγεγραμμένα αντικείμενα. Το «Αnchise» κυνηγάει τα άγνωστα. Είναι σαν να κάνουμε βουτιά σε έναν ωκεανό χωρίς να ξέρουμε τι θα βρούμε. Κι εδώ γίνεται το μεγάλο βήμα: δημιουργεί ένα δίκτυο από ανθρώπους διαφορετικών ειδικοτήτων που μπορούν να συναντηθούν με ασφάλεια και σε πραγματικό χρόνο, να ανταλλάξουν πληροφορίες με βάση τα εργαλεία που έχουν στη διάθεσή τους και να εντοπίσουν άμεσα επί παραδείγματι σε ένα αεροδρόμιο, ένα ύποπτο αντικείμενο» εξηγεί η κ. Σανκόφσκι.
Ζώνες ελεύθερου εμπορίου, οίκοι δημοπρασιών, δημοφιλείς σελίδες αγορών στο Διαδίκτυο και αγγελίες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ορισμένοι από τους τρόπους διακίνησης των λεηλατημένων αρχαιοτήτων. «Κι ενώ μπορεί κάποιος – και συχνά οι νέοι – να θεωρούν πως έχουν μια ευγενή ασχολία όπως το συλλέγειν ενδέχεται να γίνονται κρίκος στην ενίσχυση της διεθνούς τρομοκρατίας, όπου καταλήγει μεγάλο μέρος των τεραστίων κερδών από την αρχαιοκαπηλία. Μόνο οι αρχαιότητες που λεηλατήθηκαν από τη Δούρα Ευρωπό στη Συρία πιστεύουμε ότι πωλήθηκαν προς 18 εκατ. δολάρια», συνεχίζει.
Η ψηφιακή εργαλειοθήκη μπορεί μεταξύ άλλων να αναγνωρίζει σε ποια κατηγορία ανήκει ένα αντικείμενο (π.χ. αγγείο, νόμισμα, γλυπτό). Να συγκρίνει τη φωτογραφία με δείγματα στη βάση δεδομένων. Να διασυνδέει πληροφορίες από μουσεία, αρχαιολογικές υπηρεσίες και την αστυνομία και να συγκεντρώνει στοιχεία για υποθέσεις αρχαιοκαπηλίας και να επιτρέπει τη γρήγορη διασταύρωσή τους. Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις επιστρατεύεται και η τεχνητή νοημοσύνη, ώστε να αναγνωρίζονται αντικείμενα ακόμα κι όταν είναι φθαρμένα ή ελλιπή, ενώ ένα επιπλέον εργαλείο μπορεί να ανιχνεύει αντικείμενα που είναι κίβδηλα. Επιπρόσθετα μια ακόμη εφαρμογή κάνει τρισδιάσταση σάρωση αρχαιολογικών χώρων και διακρίνει οποιαδήποτε παραβίαση και λαθρανασκαφή.
Δοκιμές
Οι δυνατότητες του «Αnchise» (το ακρωνύμιο που μεταφράζεται ως Εφαρμογή νέων λύσεων για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς μέσω καινοτόμου, επιστημονικής, κοινωνικής και οικονομικής συμμετοχής, σχηματίζει το όνομα του Αγχίση, του πατέρα του ήρωα Αινεία, ο οποίος φεύγοντας από την κατεστραμμένη Τροία, μετέφερε τον γεννήτορά του – και κατά συνέπεια το παρελθόν και την κληρονομιά του, στην πλάτη του) έχουν ήδη δοκιμαστεί σε εννέα διαφορετικά πεδία και σε 15 ειδικούς, μεταξύ αυτών στα βελγικά σύνορα και στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού στη Θεσσαλονίκη.
Η πλατφόρμα που θα λειτουργεί στα αγγλικά σε δύο επίπεδα – ένα ανοιχτή για το ευρύ κοινό και ένα απόρρητο για τους επαγγελματίες πολλών διαφορετικών ειδικοτήτων (μεταξύ άλλων αρχαιολόγους, νομικούς, αστυνομικούς κ.α.) – δεν έχει στόχο μόνο το κυνήγι των αρχαιοκαπήλων, αλλά και την ενημέρωση των πολιτών, διότι «η πολιτιστική κληρονομιά είναι το μέλλον μας. Είναι μια μη ανανεώσιμη πηγή. Αν τη χάσουμε, δεν υπάρχει δεύτερη ευκαιρία», καταλήγει η Βερονίκ Σανκόφσκι.
