Δανείζομαι τον τίτλο του άρθρου που δημοσίευσε πρόσφατα ο πρόεδρος της Φινλανδίας, Αλεξάντερ Στουμπ, στο περιοδικό «Foreign Affairs» εκφράζοντας την αγωνία του για όσα συμβαίνουν την περίοδο αυτή με το ρήγμα ανάμεσα στις δύο πλευρές του Ατλαντικού να βαθαίνει.
Αυτή την εβδομάδα, ο Μαρκ Γκαλεότι, ένας άριστος γνώστης της Ρωσίας, δημοσίευσε στους «Times» ένα αντίστοιχης αγωνίας άρθρο διερωτώμενος αν ο Πούτιν κερδίζει τελικά τον πόλεμο κατά της Δύσης.
Τα επιχειρήματά τους δεν είναι δυστυχώς εύκολο να αντικρουστούν. Οι ΗΠΑ δημοσίευσαν επίσης την εβδομάδα αυτή την «Εθνική Στρατηγική Ασφαλείας», ένα κείμενο με ειδικό βάρος, αφού κωδικοποιεί τις στρατηγικές κατευθύνσεις που η χώρα θα ακολουθήσει κατά τη διάρκεια της θητείας Τραμπ.
Η Ευρώπη βρίσκει τη θέση της στο κείμενο όχι για να επαινεθεί ως σύμμαχος των ΗΠΑ αλλά για να κατηγορηθεί για εγκατάλειψη των αξιών του δυτικού πολιτισμού. Η κατηγορία αυτή είχε διατυπωθεί από τον αντιπρόεδρο Τζέι Ντι Βανς στην περίφημη ομιλία του στο Μόναχο (Φεβρουάριος 2025) και επανέρχεται πλέον ως επίσημη πολιτική της χώρας του.
Βρίσκεται λοιπόν σε ρήξη η Ευρώπη με τις ΗΠΑ και τι σημαίνει αυτό για την ασφάλειά της; Θα οδηγηθεί σε ορατό χρονικό διάστημα σε πόλεμο με τη Ρωσία, κάτι που δεν απέκλεισε ο Πούτιν, και ποιος θα είναι ο ρόλος των ΗΠΑ για να τον αποτρέψουν; Αυτά τα ερωτήματα μπορούν να απαντηθούν αν κατανοήσουμε τη λογική που διέπει την αμερικανική ηγεσία σήμερα.
Εχει επικρατήσει η αντίληψη ότι κινείται με βάση οικονομικά, συναλλακτικά κριτήρια. Αυτό είναι ορθό αλλά συνιστά τη μία όψη του νομίσματος. Η άλλη όψη είναι η ιδεολογία που υποστηρίζει το κυρίαρχο ρεύμα στις ΗΠΑ. Είναι μια ιδεολογία που επιδιώκει τη διατήρηση της κυριαρχίας του δυτικού πολιτισμού, όπως το ρεύμα αυτό τον αντιλαμβάνεται, λευκού και χριστιανικού. Στην αντίληψη αυτή η Ρωσία δεν είναι αντίπαλος.
Είναι πολύ ενδιαφέρουσες οι αναφορές της «Εθνικής Στρατηγικής Ασφαλείας» στις σχέσεις Ευρώπης – Ρωσίας, με την πρώτη να εγκαλείται για έλλειψη αυτοπεποίθησης έναντι της δεύτερης. Δεν γίνεται αναφορά στην επιθετικότητα της Ρωσίας, την παραβίαση του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών από ένα μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας, στην πρόθεση αλλαγής συνόρων. Η έμφαση δίνεται στην ανάγκη αποκατάστασης στρατηγικής σταθερότητας στην Ευρασία με την παρέμβαση των ΗΠΑ ώστε να αποτραπεί το ενδεχόμενο σύγκρουσης της Ρωσίας με ευρωπαϊκές χώρες.
Η Ευρωπαϊκή Ενωση απουσιάζει ως οντότητα από το κείμενο αυτό, η προτίμηση των ΗΠΑ στα έθνη-κράτη και τη σημασία τους για τη διατήρηση του ευρωπαϊκού πολιτισμού είναι σαφής. Ναι, έχουμε να κάνουμε με μια εντελώς διαφορετική αντίληψη για τις σχέσεις ΗΠΑ και Ευρώπης, με τη Ρωσία να βρίσκει εκ νέου τη θέση της στην ευρωπαϊκή αλλά και την παγκόσμια ισορροπία δυνάμεως.
Δεν αποκρύπτεται επίσης η ιδεολογική συγγένεια με ευρωπαϊκά κόμματα και ρεύματα που βρίσκονται μέχρι στιγμής εκτός εξουσίας, ενώ, όπως υπογραμμίζεται, κυβερνήσεις μειοψηφίας σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες επιχειρούν να τα περιθωριοποιήσουν.
Το μήνυμα είναι πολύ καθαρό: θέλουμε μια Ευρώπη με κατεύθυνση αντίστοιχη της δικής μας, καθώς, όπως αναφέρεται, παραμένει στρατηγικά και πολιτισμικά ζωτικής σημασίας ήπειρος για τις ΗΠΑ. Στο μήνυμα αυτό μπορεί να υπάρξει ευρωπαϊκή απάντηση; Αν όχι, ο Πούτιν θα κερδίσει τον πόλεμο, τουλάχιστον τον ιδεολογικό.
Η Ινώ Αφεντούλη είναι εκτελεστική διευθύντρια του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων
