Στην Ελλάδα, το σαλόνι υπήρξε για δεκαετίες ένας χώρος που ξεπερνούσε τη χρηστική του διάσταση. Δεν ήταν ένα δωμάτιο για να καθίσεις. Ήταν ο χώρος όπου η οικογένεια συναντούσε τον έξω κόσμο. Εκεί στρώνονταν τα «καλά». Τραπεζομάντηλα, σερβίτσια, μπιμπελό. Εκεί φυλάγονταν τα βερμούτ και τα κονιάκ, τα σοκολατάκια, εκεί τοποθετούνταν οι φωτογραφίες, τα πολύτιμα πράγματα του σπιτιού, οι αναμνήσεις των οικογενειών.
Μικρομεσαίο αστικό σαλόνι της δεκαετίας του ’70, όπως αποτυπώνεται στην ατμόσφαιρα του μυθιστορήματος Η κυρία Κούλα του Μένη Κουμανταρέα: μπουφές με γυαλισμένα σερβίτσια, χαμηλό τραπεζάκι, καναπές με σεμέν, βαριά κουρτίνα που κρατά έξω τον δρόμο και μια τηλεόραση που αλλάζει σιγά-σιγά τη ροή της οικογενειακής ζωής. Ένας χώρος λιτός, τυπικός, φτιαγμένος περισσότερο για να δηλώνει τάξη και αξιοπρέπεια, παρά για πραγματική άνεση. Τις περισσότερες φορές το σαλόνι ήταν παγωμένο, αφού δεν έμπαινε μέσα κανείς, για να μην το λερώσει.
Με την αλλαγή των συνθηκών ζωής, ποιος κάνει πια γιορτές και επισκέψεις; Οι περισσότεροι συναντιόμαστε εκτός σπιτιού. Ακόμα και το κυριακάτικό τραπέζωμα με συγγενείς και φίλους τείνει να εξαφανιστεί.
Σχετικό άρθρο: Οικογενειακές παραδόσεις και γιορτές: Γιατί είναι σημαντικές
Με την τεράστια αύξηση του κόστους στέγασης, την πίεση για μικρότερα και φθηνότερα σπίτια, το σαλόνι καταργήθηκε. Τη θέση κρατάει ακόμα το καθιστικό. Αλλά για πόσο ακόμα;
Το καθιστικό και η ιστορία του
Ο όρος «living room» (καθιστικό), αποδίδεται στον Έντουαρντ Μποκ (Edward Bok), τον εκδότη του Ladies’ Home Journal, ο οποίος τον διέδωσε στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα. Ήταν μια εποχή όπου οι κοινωνικές τυπικότητες χαλάρωναν και οι κοινόχρηστοι χώροι άρχιζαν να χρησιμοποιούνται πιο ανεπίσημα, καθώς γίνονταν πια προσιτοί στη μεσαία τάξη.
Ο Μποκ θεωρούσε «ανόητο» να υπάρχει ένας ακριβοπληρωμένος, καλοεπιπλωμένος χώρος που άνοιγε μόνο στις μεγάλες περιστάσεις· πίστευε πως η ίδια η λέξη θα μπορούσε να αλλάξει τη συμπεριφορά. Και πραγματικά σε μεγάλο βαθμό πέτυχε: το καθιστικό έγινε ο χώρος όπου ξαπλώνεις στον καναπέ, τρως κάτι πρόχειρο μπροστά στην τηλεόραση, χαζεύεις στο κινητό, αφήνεις για λίγο τον κόσμο έξω από την πόρτα.
Κι όμως, όσο αυτονόητο κι αν μοιάζει σήμερα, η ύπαρξή του θέτει ένα ερώτημα που γίνεται όλο και πιο επίκαιρο: θα μπορούσαμε άραγε να ζήσουμε χωρίς αυτόν τον κοινό χώρο; Ή μήπως εξακολουθεί να είναι ένα κομμάτι του σπιτιού που συγκεντρώνει κάτι σημαντικό: τη δυνατότητα να συναντιόμαστε, να μοιραζόμαστε τη μέρα, να μένουμε για λίγο μαζί πριν σκορπίσουμε πάλι στα δωμάτιά μας;
Και κάπως έτσι, περνάμε από την ιστορία στη νέα πραγματικότητα: στα στοιχεία που δείχνουν πώς αλλάζει ο τρόπος που ζούμε σε έναν χώρο και πώς μαζί του, αλλάζει και ο τρόπος που σχετιζόμαστε.
Σχετικό άρθρο: Πολυγενεακά νοικοκυριά: Μήπως ήρθε η ώρα για συγκατοίκηση με τους γονείς και τα παιδιά μας;
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, σύμφωνα με ρεπορτάζ της Guardian και στοιχεία της SpareRoom, ένας ολοένα αυξανόμενος αριθμός ενοικιαζόμενων κατοικιών διατίθεται χωρίς καθιστικό. Το 29,8% των δωματίων που καταχωρίστηκαν το πρώτο εξάμηνο του έτους βρίσκονταν σε σπίτια χωρίς καθιστικό, ενώ στο Λονδίνο το ποσοστό έφτασε το 41,2%. Μάλιστα, το 49% των ενοικιαστών ανέφερε ότι το καθιστικό χρησιμοποιείται πλέον ως υπνοδωμάτιο.
Πίσω από αυτά τα ποσοστά διαφαίνονται μετατοπίσεις που δεν περιορίζονται στη στέγη ή στο κόστος, αλλά επηρεάζουν βαθύτερα την οικογενειακή και την κοινωνική μας πραγματικότητα.
Όταν το καθιστικό εξαφανίζεται, η ζωή μεταφέρεται σε μικρά, ατομικά δωμάτια: οι κάτοικοι τρώνε μόνοι, εργάζονται μόνοι, ψυχαγωγούνται μόνοι. Ίσως η κουζίνα γίνεται ο μοναδικός κοινός χώρος, συχνά μικρή, στενή, μη λειτουργική. Δεν υπάρχει χώρος για μια κοινή συζήτηση, για μια ήρεμη συνύπαρξη, για τη φυσική ροή που κρατά ένα σπίτι ζωντανό. Κι έτσι ο κοινός χρόνος μικραίνει, σχεδόν χωρίς να το καταλάβουμε
Η έρευνα της SpareRoom δείχνει ότι το 44% των ενοικιαστών πιστεύει πως η απουσία καθιστικού έχει αρνητική επίδραση στην ψυχική υγεία.
Το καθιστικό δωμάτιο θυσιάζεται στο φθηνότερο ενοίκιο
Παρ’ όλα αυτά, περισσότεροι από έναν στους τρεις δηλώνουν πρόθυμοι να θυσιάσουν το καθιστικό για ένα φθηνότερο ενοίκιο. Το καθιστικό δωμάτιο γίνεται λοιπόν προνόμιο και όχι δεδομένο σε μια εποχή όπου οι ανάγκες συμπιέζονται για να χωρέσουν σε ολοένα και μικρότερα τετραγωνικά.
Το ζήτημα έχει και μια ευρύτερη διάσταση: στις περισσότερες ευρωπαϊκές πόλεις, τα μικρά σπίτια αντισταθμίζονται από ανοιχτούς, φροντισμένους δημόσιους χώρους. Τα πάρκα, οι πλατείες, οι πεζόδρομοι, «χωράνε» ανθρώπους. Οι κάτοικοι απολαμβάνουν τον δημόσιο χωρό, χωρίς να χρειάζονται μεγάλες κατοικίες. Στην Ελλάδα, όμως, όταν μικραίνει το σπίτι, μικραίνει και η πόλη γύρω του. Δεν υπάρχουν χώροι πρασίνου που να απορροφούν την καθημερινή ζωή και να προσφέρουν στιγμές ανάσας.
Στη συζήτηση για το αν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς καθιστικό, οι περισσότεροι ειδικοί παραμένουν επιφυλακτικοί. Αρχιτέκτονες και σχεδιαστές υποστηρίζουν ότι ένας κοινός χώρος δεν είναι πολυτέλεια, αλλά θεμέλιο της καθημερινής ζωής. Είναι το δωμάτιο που δεν ανήκει σε κανέναν και ταυτόχρονα ανήκει σε όλους· ο χώρος όπου μπορείς να καθίσεις χωρίς να σε διεκδικεί η δουλειά ή το άγχος. Είναι το σημείο όπου το σπίτι βρίσκει τον συλλογικό του ρυθμό.
Σπίτια με περισσότερα υπνοδωμάτια και χωρίς καθιστικό
Κάποιοι ίσως το θεωρήσουν υπερβολή. Δεν είναι. Αρκεί να δούμε τι συμβαίνει σε χώρες όπως η Ολλανδία: ένα μέρος που υπήρξε επί δεκαετίες πρότυπο προσιτής, οργανωμένης κατοικίας και που σήμερα έχει μετατραπεί σε μία από τις πιο ακριβές στεγαστικά αγορές στην Ευρώπη — τόσο ώστε η στέγαση να μοιάζει πια προνόμιο. Εκεί, ακόμη και ένα μικρό μπαλκόνι, μια βεράντα ή λίγος εξωτερικός χώρος προσθέτουν αξία και στην τιμή και στην ποιότητα ζωής. Κι αυτό μας θυμίζει πως ο κοινός χώρος, ιδιωτικός ή δημόσιος, δεν είναι κάτι δεδομένο: είναι το πρώτο που συρρικνώνεται όταν η κατοικία πιέζεται.
Ορισμένοι ειδικοί προτείνουν λύσεις προσαρμογής: ανοιχτές κάτοψεις, πολυλειτουργικά τραπέζια, γωνιές που μετατρέπονται ανάλογα με την ώρα της ημέρας. Ωστόσο, ακόμη και οι πιο ευρηματικοί αρχιτέκτονες παραδέχονται ότι υπάρχει ένα όριο. Η ανάγκη για έναν χώρο κοινής παρουσίας παραμένει αδιαπραγμάτευτη.
Και όσο τα σπίτια μικραίνουν, όσο οι πόλεις στριμώχνονται και οι κοινόχρηστοι χώροι εγκαταλείπονται, τόσο συνειδητοποιούμε πόσο εύθραυστη —και πόσο ουσιαστική— είναι αυτή η ανάγκη να υπάρχει ένας τόπος συνάντησης.
Γιατί, τελικά, δεν είναι το σαλόνι ή το καθιστικό που μας λείπει. Είναι ο κοινός χώρος· εκείνος που μας επιτρέπει να συναντιόμαστε, να μοιραζόμαστε τη μέρα, να νιώθουμε ότι ανήκουμε κάπου. Ένας χώρος που κάποτε θεωρούσαμε δεδομένο αλλά σήμερα απειλειται.
www.ertnews.gr
