Όταν κάποια στιγμή την περασμένη άνοιξη ανακοινώθηκε το «Shadow Ticket», το νέο βιβλίο του Τόμας Πίντσον, το – αρκετά μεγάλο – πλήθος των οπαδών του αντέδρασε με έκπληξη γιατί κανείς δεν περίμενε ένα νέο βιβλίο από τον 88χρονο πλέον Πίντσον. Σύντομα ξεκίνησαν διάφορα σχόλια από κριτικούς και κοινό που περίμεναν το βιβλίο σαν ένα «κλείσιμο», αλλά με μια χαλαρή ανυπομονησία που πρακτικά σήμαινε πως «δεν περιμένουμε και πολλά πλέον από εκείνον, αλλά θα το διαβάσουμε». Αυτή η κρύα αντιμετώπιση οφείλεται στα δύο τελευταία βιβλία του, το «Έμφυτο Ελάττωμα» (Inherent Vice, 2009) και η «Υπεραιχμή» (Bleeding Edge, 2013), τα οποία είχαν μεν το στίγμα του Πίντσον στον τρόπο με τον οποίο ήταν γραμμένα, μα σαφέστατα δεν ανήκαν στο πολύπλοκο, πολυσέλιδο, και πολυσήμαντο προηγούμενο corpus έργων του. Όταν μάλιστα διέρρευσε και μια περίληψη του «Shadow Ticket» – ο Χικς ΜακΤάγκαρτ είναι ένας ιδιωτικός ντετέκτιβ στο Μιλγουόκι την εποχή της ποτοαπαγόρευσης και μια αναζήτηση τον φέρνει στην Ευρώπη του Μεσοπολέμου. Συναντάμε μυστικές υπηρεσίες, ναζιστές, μουσικούς τζαζ, μοτοσικλετιστές και αποκρυφιστές – όλοι μάλλον πίστεψαν πως επρόκειτο για μια λάιτ συνέχεια των προηγούμενων δύο έργων με το οποίο θα έκλεινε την καριέρα του προσπαθώντας να περάσει καλά γράφοντάς το. Όμως ο δαιμόνιος Πίντσον μας έβγαλε όλους ψεύτες όταν τελικά εκδόθηκε.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα απ’ την αρχή: Η αλήθεια είναι πως το «Shadow Ticket» καλύπτει ένα κενό στα έργα του Πίντσον, μια που κανείς θα μπορούσε να τα τοποθετήσει ως προς την εποχή στην οποία εκτυλίσσονται ως εξής: «Μέισον και Ντίξον» (Mason & Dixon, 18ος αιώνας), «Ενάντια στη μέρα» (Against the Day, 1860-1910), «Το ουράνιο τόξο της βαρύτητας» (Gravity’s Rainbow, 1945-1965), «Η συλλογή των 49 στο σφυρί» (The Crying of Lot 49, 1960-1965), «Έμφυτο Ελάττωμα» (1965-1972), «Βάινλαντ» (Vineland, 1970-1990), «Υπεραιχμή» (1990-2001). Το κενό στο μωσαϊκό της αμερικανικής μα και γενικότερα της δυτικής ιστορίας μεταξύ του 1910 και του 1940 καλύπτεται από το «Shadow Ticket» πλέον, το οποίο οργανικά συνδέει όλες τις εποχές του παρελθόντος με το μέλλον, και γι’ αυτό σε πολλά κομμάτια του είναι σαν να έρχεται σε ένα reunion των υπολοίπων έργων και να συναντά γνώριμα πρόσωπα, καταστάσεις και σχέσεις.
Σχόλιο για την εποχή
Ταυτόχρονα, όπως αντιλαμβάνονται σύντομα οι περισσότεροι αναγνώστες του Πίντσον, καθένα από τα βιβλία μπορεί να εκτυλίσσεται σε διαφορετική εποχή, αποτελεί όμως σχόλιο για την εποχή και τη στιγμή στην οποία γράφεται το καθένα. Για παράδειγμα, το magnum opus «Το ουράνιο τόξο της βαρύτητας» σχολιάζει τόσο την επιστημονική εστίαση της δυτικής κοινωνίας στη δεκαετία του ’60, όσο και τον πόλεμο του Βιετνάμ, το «Ενάντια στη μέρα» την Αμερική της αλλαγής παραδείγματος του Τζορτζ Μπους, το «Βάινλαντ» την ριγκανική Αμερική κ.ο.κ. Έτσι και το «Shadow Ticket» είναι καθαρά ένα βιβλίο για την Ευρώπη και την Αμερική του σήμερα, σε μια ανάλυση ενός ιδιαίτερου νεο-φασισμού ο οποίος εξαπλώνεται και στις δύο χώρες χωρίς έλεγχο, μαζί με ένα μήνυμα για το γεγονός ότι δεν μπορούμε πλέον να γυρίσουμε πίσω στο παρελθόν αγνοώντας αυτό που συμβαίνει γύρω μας με ρυθμούς πρωτόγνωρους. Αντίθετα με τα προηγούμενα βιβλία του όμως στα οποία αυτή η σύνδεση με το «σήμερα» ήταν σχετικά εμφανής – και σε κάποια σημεία άκομψη –, εδώ έχουμε να κάνουμε με ένα αριστοτεχνικά γραμμένο κείμενο στο οποίο οι αλληγορίες και οι αναλογίες εννοούνται μεν, μα δεν είναι προκλητικά εξόφθαλμες. Υπάρχει όμως και μια άλλη διαφορά σε σχέση με όλα τα προηγούμενα βιβλία: με εξαιρέσεις τα βιβλία του Πίντσον είναι αισιόδοξα, πιστεύουν στην εξέλιξη της κοινωνίας προς το καλύτερο, σ’ αυτό που ο κοινός άνθρωπος παρά την προσπάθεια του «κακού» που εκπορεύεται από φασίστες, μυστικές υπηρεσίες, αϋνραντικούς στη σκέψη επιχειρηματίες, πολιτικούς ή στρατιωτικούς, πάντα καταφέρνει να γυρίσει την κατάσταση προς όφελός του. Στο «Shadow Ticket» όμως, ακριβώς όπως και ο τίτλος του προοικονομεί, δεν έχουμε κάτι αντίστοιχο, κι έτσι φαίνεται να έχουμε ένα τελευταίο βιβλίο από τον Πίντσον, που μας αφήνει με μια αίσθηση πικρίας και απαισιοδοξίας για όλα όσα ήδη χάθηκαν και που απ’ ό,τι φαίνεται δεν θα μπορέσουμε να τα ξαναβρούμε εύκολα.
Κάποιες από τις κριτικές που εμφανίστηκαν για το βιβλίο μιλούν για ένα βιβλίο μόνο για «μύστες» του Πίντσον, για ανθρώπους που ήδη ξέρουν το έργο του και θα χαμογελάσουν διαβάζοντας κι αυτό το βιβλίο σαν ένα νέο κομμάτι από το παζλ των υπολοίπων έργων του. Προσωπικά διαφωνώ μ’ αυτό. Ναι μεν θα μπορούσε κανείς να δει λεπτομέρειες στο γράψιμο που δεν θυμίζουν τον δυναμισμό του νεαρού Πίντσον, να δει πως οι προτάσεις του είναι πλέον μικρότερες, οι λίστες του πιο περιορισμένες, η συνοχή τμημάτων του έργου πιο χαλαρή, αλλά παρ’ όλα αυτά το «Shadow Ticket» είναι ένα μεγάλο βιβλίο, που υπερπηδά την απλότητα των δύο προηγούμενων βιβλίων, για να δημιουργήσει κάτι σύνθετο – ναι, όλα όσα πολύπλοκα υπάρχουν στα μεγάλα του βιβλία βρίσκονται και εδώ – και να αποτελέσει το πλέον κατάλληλο κλείσιμο στην καριέρα ενός μεγάλου συγγραφέα, το οποίο το διαβάζουμε τόσο με συγκίνηση όσο και με δέος.
Ο Βασίλειος Δρόλιας είναι συγγραφέας. Το τελευταίο βιβλίο του «Οι Εξισώσεις» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg.
