Η μελέτη της ιστορίας των μέσων επικοινωνίας αποκαλύπτει εύκολα τον ενθουσιασμό – συχνά συνοδευόμενο από υπερβολές έως και υστερίες – που συνοδεύει κάθε νέα τεχνολογική καινοτομία. Παράλληλα, όμως, παρατηρείται ένας διαχρονικός φόβος. Τα παραδείγματα είναι αμέτρητα και εκτείνονται διαχρονικά: από την έντυπη επικοινωνία, τον κινηματογράφο, το ραδιόφωνο και την τηλεόραση έως, πιο πρόσφατα, το Διαδίκτυο. Το πιο καινούργιο κεφάλαιο αυτής της διαδρομής είναι η εμφάνιση της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ).
Η ΤΝ αποτελεί μια τεχνολογία παγκόσμιας εμβέλειας, με τη δυναμική να μετασχηματίσει ριζικά την κοινωνία και την οικονομία. Η ανάπτυξή της εξελίσσεται ραγδαία, τόσο σε εθνικό όσο και σε υπερεθνικό επίπεδο, με κινητήριο μοχλό την καινοτομία που προωθεί η αγορά. Παρότι τα σύγχρονα εργαλεία ΤΝ – όπως τα chatbot – εντυπωσιάζουν με τις δυνατότητές τους, η τεχνολογία που τα υποστηρίζει, δηλαδή οι αλγόριθμοι μηχανικής μάθησης, δεν είναι νέα· υπάρχουν εδώ και δεκαετίες, διαμορφώνοντας τον ψηφιακό κόσμο πολύ πριν η ΤΝ αρχίσει να παράγει συνθετικό περιεχόμενο.
Παρά την ευρεία χρήση αυτών των εργαλείων, η συνειδητή κατανόηση της ΤΝ παραμένει περιορισμένη. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της Gallup σε 4.000 αμερικανούς ενηλίκους, αν και όλοι οι συμμετέχοντες χρησιμοποιούσαν προϊόντα που ενσωμάτωναν ΤΝ, ένα μεγάλο ποσοστό δεν το αντιλαμβανόταν. Συγκεκριμένα, όταν ρωτήθηκαν αν χρησιμοποίησαν κάποια εφαρμογή ΤΝ τις τελευταίες επτά ημέρες, το 50% απάντησε αρνητικά και το 14% δήλωσε αβεβαιότητα. Ωστόσο, το 99% ανέφερε τη χρήση εφαρμογών πλοήγησης, καιρού, κοινωνικών δικτύων, υπηρεσιών streaming, διαδικτυακών αγορών ή εικονικών βοηθών –όλες βασισμένες σε τεχνολογίες ΤΝ.
Οι εφαρμογές αυτές έχουν ενσωματωθεί πλήρως στην καθημερινότητα. Ο μέσος Αμερικανός αφιερώνει πάνω από δύο ώρες την ημέρα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενώ σχεδόν οι μισοί αλληλεπιδρούν τακτικά με ψηφιακούς βοηθούς όπως η Siri, η Alexa ή ο Google Assistant. Κι όμως, οι πολίτες παραμένουν επιφυλακτικοί: το 72% των ερωτηθέντων ανησυχεί για την εξάπλωση της παραπληροφόρησης, το 64% φοβάται επιπτώσεις στις κοινωνικές σχέσεις, το 60% προβλέπει μείωση ποιοτικών θέσεων εργασίας και το 56% εκφράζει ανησυχία για την εθνική ασφάλεια.
Ομως, ενώ οι ανησυχίες γύρω από την ΤΝ – είτε αυτές αφορούν την εθνική ασφάλεια, την παραπληροφόρηση, την ιδιωτικότητα ή την απώλεια θέσεων εργασίας – εντείνονται, η κατανόησή της παραμένει επιφανειακή. Πολλές τεχνολογικές καινοτομίες υιοθετούνται αθόρυβα, ενσωματωμένες στην καθημερινή ρουτίνα, προτού οι χρήστες αντιληφθούν τις πραγματικές τους συνέπειες. Οι αλγόριθμοι είναι πλέον πανταχού παρόντες.
Σχεδόν κάθε μας διαδικτυακή δραστηριότητα καθοδηγείται από αόρατους μηχανισμούς λήψης αποφάσεων. Αν η κοινωνία συνειδητοποιούσε την έκταση αυτής της επιρροής, ίσως απαιτούσε περισσότερη διαφάνεια και λογοδοσία. Παραδοσιακά, η συλλογική χρήση είναι αυτή που καθορίζει τη μορφή και την εξέλιξη μιας τεχνολογίας. Θα ισχύσει το ίδιο και για την ΤΝ; Μέχρι στιγμής, οι χρήστες δεν εγκαταλείπουν το Instagram για λόγους προστασίας των προσωπικών τους δεδομένων, ούτε αποφεύγουν το Google Search ή το Netflix, παρά τις διαθέσιμες εναλλακτικές.
Το κρίσιμο ερώτημα, επομένως, είναι: αν οι χρήστες κατανοούσαν βαθύτερα πώς οι αλγόριθμοι επηρεάζουν τις επιλογές και τις αποφάσεις τους και πώς αξιοποιούνται τα προσωπικά τους δεδομένα, θα παρέμεναν το ίδιο ικανοποιημένοι; Όπως κάθε τεχνολογική καινοτομία, έτσι και η ΤΝ φέρνει μαζί της ευκαιρίες αλλά και σοβαρούς κινδύνους – συχνά διογκωμένους από την υπερπροβολή.
Μπορεί να επιταχύνει τη λήψη αποφάσεων, να μειώσει τα ανθρώπινα λάθη και να ενισχύσει την παραγωγικότητα, ιδιαίτερα στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης. Ωστόσο, συνοδεύεται και από σημαντικές προκλήσεις: ηθικά διλήμματα σχετικά με τη συγκέντρωση ισχύος, τη μεροληψία, την ιδιωτικότητα, τη διαφάνεια, την αξιοπιστία και τη λογοδοσία· κινδύνους για την ασφάλεια λόγω κυβερνοεπιθέσεων· περιβαλλοντικές επιπτώσεις· ακόμη και την ενδεχόμενη χρήση της ΤΝ για παραπληροφόρηση ή εξαπάτηση.
Ολα τα παραπάνω καθιστούν επιτακτική την ανάγκη για ρυθμιστική παρέμβαση. Ομως, για να είναι αποτελεσματική, πρέπει να υπάρξει ένα κοινό πλαίσιο: τι πρέπει να ελέγχεται, με ποιον τρόπο και από ποιον. Οπως εύστοχα έχει σημειώσει ο Economist, «ο κόσμος θέλει να ρυθμίσει την Τεχνητή Νοημοσύνη, αλλά δεν ξέρει ακριβώς πώς».
Ο Στέλιος Παπαθανασόπουλος είναι καθηγητής στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
