Τι θυμόμαστε όταν γιορτάζουμε την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου 1940; Και τι «γιορτάζουμε» μέσα από την επανάληψη της ανάμνησης; Σίγουρα μία στιγμή αντίστασης – στα όρια της αυτοθυσίας – απέναντι σε έναν δυσανάλογα ισχυρότερο στρατό. Και μία στιγμή «αναγέννησης» στην πορεία του ελληνικού 20ού αιώνα. Οπως έχουν αναδείξει πολλοί ιστορικοί τα τελευταία χρόνια, θυμόμαστε την έναρξη του πολέμου – μια αντίστιξη με την πρακτική άλλων ευρωπαϊκών κρατών που γιορτάζουν τη λήξη του (ακριβώς, όμως, επειδή η έναρξή του ταυτίζεται με την αποφυγή της ήττας). Ταυτόχρονα, όμως, σε μια επέτειο ξεχνάμε. Την ένταξη, για παράδειγμα, αυτού που αυτομάτως χαρακτηρίζουμε «ελληνικό έπος» μέσα στο μεγαλύτερο αφήγημα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ή ότι η – πραγματική – αυτοθυσία των Ελλήνων που έφυγαν για το μέτωπο έκρυβε στην πίσω όψη της το κοίταγμα στην άβυσσο. Οι καταγραφές των στρατιωτών στα ημερολόγια, που περιλαμβάνονται στις επόμενες σελίδες του αφιερώματος, πιστοποιούν ότι τον πόλεμο τον έδωσαν
οι άνθρωποι στους οποίους μοιάζουμε και όχι οι υπερήρωες που φανταζόμαστε.
Ο πόλεμος στα ημερολόγια των στρατιωτών
Στη σημαντική συλλογή της με τίτλο «Ο ελληνοϊταλικός πόλεμος ως προσωπικό βίωμα» (Σύλλογος προς διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων, 2010) η ιστορικός Ελένη Δημητρίου κατέγραφε και ανέλυε τις ημερολογιακές καταγραφές των Ελλήνων στρατιωτών από το μέτωπο του 1940. Η έκδοση βασιζόταν στη διδακτορική διατριβή της. Από τη μια αναδεικνυόταν η σημασία και η αξία χρήσης των ημερολογίων ως πηγής. Από την άλλη, διαμορφωνόταν ένα αφήγημα με πολλαπλές αποχρώσεις, όπου Χωρούσαν όχι μόνο ο ενθουσιασμός ή το πατριωτικό πνεύμα, αλλά και το αίσθημα απογοήτευσης, η ματαίωση και οι έριδες ανάμεσα στους στρατιώτες ή τους αξιωματικούς. Από την έκδοση εκείνη, με την άδεια της συγγραφέως, δημοσιεύουμε χαρακτηριστικά αποσπάσματα.
«Νιώθεις το θάνατο μ’ όλο το δόλιο το κορμί σου»
Στις 28 Οκτωβρίου 1940 ο Οδυσσέας Ελύτης παρουσιάζεται στο Α΄ Κέντρο Επιστρατεύσεως του Α΄ Σώματος Στρατού (Α΄ Σ.Σ.). Λίγες μέρες αργότερα μετακινείται στην περιοχή της Καλαμπάκας και αναλαμβάνει τη διεύθυνση των επιχειρήσεων για την από- κρουση των Ιταλών. Στη συνέχεια φτάνει στην πρώτη γραμμή του μετώπου, ανάμεσα στ’ Ακροκεραύνια και στο Τεπελένι. Στις 26 Φεβρουαρίου 1941 τον μεταφέρουν αρχικά με βαρύ κοιλιακό τύφο στο Νοσοκομείο Αξιωματικών Ιωαννίνων, το λεγόμενο«Ρουμανικόν». Υστερα από περιπετειώδη πορεία καταλήγει στην Αθήνα.
Η άγνωστη μάχη των οχυρών στο Κάτω Νευροκόπι
Τον Μάρτιο του 1941 ο γερμανικός στρατός ει- σήλθε στη Βουλγαρία με στόχο να εισβάλει από εκεί στην Ελλάδα. Με υλικό μεταφέρθηκαν από τα οχυρά στο μέ- τωπο της Αλβανίας. Ετσι, την παραμονή της γερμανικής εισβολής τα περισσότερα οχυρά της «Γραμμής Μεταξά» παρουσίαζαν σημα- ντικές ελλείψεις σε προσωπικό και οπλισμό.
Η επέτειος του 1940 και οι πολιτικές της μνήμης
Η επέτειος της 28ης Οκτωβρίου αποτελεί μια καλή ευκαιρία για να εξετάσουμε τις πολιτικές της μνήμης, δηλαδή να σκεφτούμε γιατί κάποια ιστορικά γεγονότα αναδεικνύονται και μετατρέπονται σε θεμέλια της ιστορικής μνήμης και της εθνικής ταυτότητας. Η 28η Οκτωβρίου είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου και την απόκρουση της ιταλικής επίθεσης. Χάρη στον ηρωισμό και την αυτοθυσία των Ελλήνων στρατιωτών και αξιωματικών, η επίθεση της φασιστικής Ιταλίας αποκρούστηκε τον Νοέμβριο του 1940, αλλά η αντεπίθεση των ελληνικών δυνάμεων δεν οδήγησε σε κάποια αποφασιστική νίκη εις βάρος των ιταλικών στρατευμάτων.
28 Οκτωβρίου: Η «Μάχη της Ελλάδας», η εποχή της και ο κόσμος
Ο ελληνοϊταλικός πόλεμος στο πλαίσιο της μεγάλης εικόνας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι διεθνείς αντιδράσεις και η ιστορική αποτίμηση
Ο ρόλος της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο
Ο ρόλος της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έχει συχνά χαρακτηριστεί δυσανάλογα μεγάλος σε σχέση με το μέγεθός της. Αυτή η πεποίθηση βασίζεται τόσο στις στρατιωτικές επιτυχίες των Ελλήνων κατά τις αρχικές φάσεις του πολέμου, όσο και στη σημαντική καθυστέρηση που προκάλεσαν στις επιχειρήσεις του Άξονα, καθώς και στην αντίσταση του ελληνικού λαού στη διάρκεια της Κατοχής. Για να αξιολογήσουμε σωστά τον ρόλο της Ελλάδας, πρέπει να εξετάσουμε τη συμβολή της σε διάφορα επίπεδα.
Εβραίοι και άραβες αιχμάλωτοι στην Κόρινθο το 1941
Μια εν πολλοίς άγνωστη ιστορία από την έναρξη του πολέμου: η κράτηση μεγάλου αριθμού Παλαιστινίων – Εβραίων και Αράβων – μαζί με άλλες εθνότητες που πολεμούσαν στον βρετανικό Στρατό εναντίον του Άξονα
«Πού βρισκόμουν την 28η Οκτωβρίου 1940»: 13 αυτόπτες μάρτυρες της εποχής
Στις 24 Οκτωβρίου 2020 τα «Πρόσωπα», το σαββατιάτικο ένθετο των «ΝΕΩΝ», δημοσίευσε μία σειρά με μαρτυρίες 13 ανθρώπων του πολιτισμού, οι οποίοι έζησαν την ιστορική ημέρα του 1940. Πολλοί από αυτούς έφυγαν από τη ζωή στο μεσοδιάστημα. Με τον τρόπο της η σημερινή αναπαραγωγή αποτελεί και φόρο τιμής στους ίδιους.
