Η συζήτηση άρχισε δειλά από την επόμενη ημέρα της νίκης του Κυριάκου Μητσοτάκη το 2019. Το αποτέλεσμα της εθνικής κάλπης τότε αναδείκνυε έναν νέο οριστικοποιημένο δικομματισμό των ΝΔ – ΣΥΡΙΖΑ ή απλώς ήταν η αρχή του τέλος ενός βραχύβιου διπολισμού στον απόηχο των μνημονίων; Η έκβαση δικαίωσε τη δεύτερη ερμηνεία. Οι κάλπες του 2023 απέδειξαν πως ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είχε την ανθεκτικότητα να κατοχυρωθεί ως μόνιμος πόλος του τοπίου, κάτι που θα είχε κατορθώσει με αλλαγές των γραμμών του το διάστημα 2019-23, όπως λέει ένα πασοκογενές κοινό που τον προσέγγισε με το κάλεσμα της λεγόμενης «Προοδευτικής Συμμαχίας».
Η Ελλάδα από τότε βιώνει πολιτικά ένα ιδιότυπο τοπίο του ενάμισι κόμματος με κυρίαρχη τη ΝΔ. Εδώ και τρία χρόνια και με όλες τις μεταβολές στο πολιτικό σκηνικό – παραίτηση Αλέξη Τσίπρα, περιπέτεια ΣΥΡΙΖΑ με τον Στέφανο Κασσελάκη και καθίζηση του χώρου, ανάταξη του ΠΑΣΟΚ αλλά όχι ολική – το ερώτημα είναι: Μπορεί η χώρα να επανέλθει σε ένα πλήρες σταθερό δικομματικό μπλοκ; Για να απαντήσει κανείς οφείλει και τον δικομματισμό να ορίσει, και να εντοπίσει τις ιστορικές του καταβολές. Ως σύστημα δεν είναι απλώς μια εναλλαγή δύο πόλων που διεκδικούν την εξουσία. Ούτε καν η αμφίδρομη ροή ψηφοφόρων από το ένα κόμμα στο άλλο –των δύο πάντα – ορίζει επακριβώς το σύστημα. Παρεμπιπτόντως, σύμφωνα με έρευνες της Public Issue, το «ενδιάμεσο» εκλογικό σώμα (δηλαδή οι ψηφοφόροι που είχαν ψηφίσει κατά καιρούς και τα δύο κόμματα διακυβέρνησης) έφτασε, το 2009, να αντιπροσωπεύει σχεδόν το 25% του ελληνικού εκλογικού σώματος, όπως αναφέρει ο Γιάννης Μαυρής σε άρθρο του στα «Τετράδια» (τεύχος 88-89, «Εδραίωση και κάμψη του μεταπολιτευτικού δικομματισμού, 1981-2024»). Δικομματισμός είναι και ένας βαθμός συναινέσεων θεσμικών και πολιτικών μεταξύ των δύο βασικών πόλων, ένα είδος σταθερότητας που επιτυγχάνεται λόγω της μεγάλης στοίχισης πολιτών και κομμάτων, μια ενσωμάτωση και ευθυγράμμιση των διαθέσεων των πολιτών και βέβαια ένα είδος ανταγωνιστικότητας μεταξύ δύο σχεδίων για τη χώρα. Οπως ξέρουμε, το εν λόγω σχήμα σημείωσε μια ανθεκτικότητα από το ταραχώδες 1989 μέχρι το σημείο τομής που ήταν το 2010 και την υπαγωγή της χώρας στο ΔΝΤ και στον Μηχανισμό Σταθερότητας. Το μνημόνιο ανακατένειμε τις δυνάμεις, αν και η δυσαρέσκεια εκείνη, παρότι κοινωνική, τελικά παροχετεύθηκε εντός ορίων, σε κάλπη, όχι σε μαζικό κίνημα. Ακριβώς και λόγω της εμπεδωμένης σχέσης του λαού με δικομματισμό και Βουλή. Η αστάθεια ή η μεταβολή που καταγράφηκε δεν έφερε βέβαια στη θέση του ΠΑΣΟΚ τον ΣΥΡΙΖΑ παρά μόνο για το διάστημα από τις δεύτερες εκλογές του 2012 μέχρι το 2023. Τότε τελειώνει ο ασθενής μα υπαρκτός διπολισμός και δεν καταφέρνει ο ΣΥΡΙΖΑ να παγιωθεί ως η εναλλακτική σταθερά. Το κλειδί είναι το ΠΑΣΟΚ. Είναι το κόμμα που αποδομείται λόγω μνημονίου και που η βάση του τριχοτομείται με μια πορεία προς τη ΝΔ, μια προς τον ΣΥΡΙΖΑ και μια ενδιάμεση που παραμένει στη Χαριλάου Τρικούπη. Σήμερα, παρότι κατέχει την θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης, η δυναμική που το συνοδεύει δεν το έχει ακόμη φέρει σε θέση ολικής επαναφοράς και σε τροχιά να είναι όντως κυβερνώσα ενναλακτική στη ΝΔ. Το ακόμη πιο αξιοπρόσεκτο σήμερα είναι πως, παρά τη φθορά του κυβερνώντος κόμματος, την πτώση του ΣΥΡΙΖΑ, το ΠΑΣΟΚ δεν έχει εκταμιεύσει μια ροή που θα το καθιστά δεύτερο πόλο, αλλά μεγάλο μέρος των ψηφοφόρων έχει «παρκάρει» στη ζώνη των αναποφάσιστων χωρίς και διάθεση να πάει αλλού.
Μπορεί να επιστρέψει;
Τι πρέπει να γίνει για να καταγραφεί επιστροφή του δικομματικού παιχνιδιού στην Ελλάδα λοιπόν; Ενας νέος φορέας που αμφίπλευρα θα πάρει από όλα τα ακροατήρια και αυτομάτως θα διεμβολίσει την κυριαρχία της ΝΔ; Ενα πειστικότερο σχέδιο μιας υπαρκτής σημερινής δύναμης, δηλαδή ένα ΠΑΣΟΚ που ξαφνικά θα αρέσει (για να θυμηθούμε την περίφημη ρήση της Μελίνας ανάποδα); Μια συμπαράταξη προοδευτικών κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων που θα ανταγωνιστεί όντως τον Μητσοτάκη; Ενα μέρος των ψηφοφόρων της κυβερνώσας παράταξης που θα πάει αύτανδρο στον δεύτερο; Ενα νέο κοινό ψηφοφόρων που θα επιλέξει από την αποχή ή την αναποφασιστικότητα (που συχνά υποκρύπτει αποστροφή) να προσέλθει και να μεταβάλει τον πολιτικό συσχετισμό;
Σίγουρα θα πρέπει να υπάρξει εκείνος ο συγκερασμός κοινοβουλευτισμού και κοινωνίας των πολιτών που θα γονιμοποιήσει εκ νέου την αντιπαράθεση. Το σύστημα του «ενός κυρίαρχου και των πολλών μικρών» διαμορφώνει και όρους αντιπολιτικής και δυσπιστίας στο κομματικό φαινόμενο και πλήττει την ίδια τη σύσταση της δημοκρατίας. Ο δικομματισμός συγκρατεί και απρόβλεπτες διαθέσεις ή προθέσεις.
