Η αναφορά του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη από τη ΔΕΘ σε μια «τεράστια αλλαγή, η οποία πρέπει να εξεταστεί από κοινού με τα κόμματα» στον χώρο της εκπαίδευσης, στη θέσπιση του Εθνικού Απολυτηρίου «ώστε να αποκατασταθεί ο αυτοτελής ρόλος του Λυκείου» (όπως είπε χαρακτηριστικά), αναθέρμανε την κουβέντα για ένα ζήτημα που απασχολεί επί χρόνια ειδικούς, παιδιά και γονείς. Προάγγελο αποτέλεσε στις αρχές Ιουλίου η συζήτηση στη Διαρκή Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής, όταν η υπουργός Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού Σοφία Ζαχαράκη παρουσίασε τους βασικούς άξονες του κυβερνητικού σχεδίου για το Εθνικό Απολυτήριο και το νέο σύστημα πρόσβασης στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Οπως είχε τονίσει τότε η κ. Ζαχαράκη, ο σχεδιασμός του Λυκείου και το Εθνικό Απολυτήριο αποτελούν κεντρική κυβερνητική επιλογή. Η υπουργός Παιδείας είχε δηλώσει «ανοιχτή στον διάλογο» που αφορά αυτή την επιλογή. Είχε διευκρινίσει, επίσης, ότι το νέο σύστημα δεν θα εφαρμοστεί άμεσα ώστε να μπορέσουν να έχουν προετοιμαστεί κατάλληλα όλοι οι εμπλεκόμενοι. Πρακτικά, όπως είπε και ο Πρωθυπουργός, η πρώτη τάξη η οποία θα ωφεληθεί και θα ενταχθεί στο σύστημα του Εθνικού Απολυτηρίου είναι τα παιδιά τα οποία μόλις τελείωσαν τη Β΄ Γυμνασίου και άρχισαν να φοιτούν στην Γ’ Γυμνασίου, με την προοπτική να ενταχθούν στην Α΄ Λυκείου του χρόνου, σε ένα νέο πλαίσιο λειτουργίας του Λυκείου. Το πώς και το τι θα ισχύσει ακριβώς δεν το γνωρίζουμε ακόμη, καθώς αυτό θα αποτελέσει αντικείμενο του «Εθνικού Διαλόγου» για την 11η αλλαγή στο εξεταστικό σύστημα που θα εφαρμοστεί μεταπολιτευτικά στη χώρα μας.
Ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών και μέλος του συμβουλίου διοίκησης του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου Σήφης Μπουζάκης και ο οργανωτικός γραμματέας του διοικητικού συμβουλίου της ΟΛΜΕ και μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΑΔΕΔΥ Δημήτρης Ακτύπης καταθέτουν στα «ΝΕΑ» την άποψή τους.
Η μεταρρύθμιση που πρέπει να γίνει
Το Εθνικό Απολυτήριο συνιστά μεταρρύθμιση, που, βέβαια, δεν ανακαλύφθηκε στη ΔΕΘ… Ξαναμπήκε στον εθνικό διάλογο με αφορμή πρόταση του ΠΑΣΟΚ στην Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής. Τώρα και δεκαετίες, πολλές σοβαρές επιστημονικές φωνές ζητούν την κατάργηση των Πανελλαδικών και την υιοθέτηση του Εθνικού Απολυτηρίου, ενώ αρκετές προσπάθειες υπουργών Παιδείας, ήδη από το «ακαδημαϊκό απολυτήριο» της μεταρρύθμισης, το 1964-1965, των Παπανδρέου – Παπανούτσου, κινούνταν σ’ αυτήν την κατεύθυνση, με πολλούς από τους σημερινούς θιασώτες του «Εθνικού Απολυτηρίου» να στέκονται επιθετικά απέναντι. Υπενθυμίζουμε και τη μελέτη του αείμνηστου Αλέξη Δημαρά, το 1997, με τίτλο «Εθνικό Απολυτήριο – Μια πρόταση που έγινε». Και αυτή η πρόταση έμεινε στο χρονοντούλαπο της ιστορίας…
Η εξεταστική σχέση Λυκείου – Πανεπιστημίου, η πλέον «ταραγμένη ζώνη» του σχολικού μας συστήματος, μετά την εδραίωση των αδιάβλητων Πανελλαδικών (κυρίως γι’ αυτό αντέχουν στον χρόνο), μετατράπηκε σε σχέση «στενών δεσμών» (δέσμες) και «υψηλών δασμών» (φροντιστήρια), μετατρέποντας το Λύκειο σε «θεραπαινίδα του πανεπιστημίου» και καταργώντας τον μορφωτικό χαρακτήρα του.
Ελπίζουμε, χωρίς όμως να αισιοδοξούμε, ο «εθνικός διάλογος» που ξαναρχίζει, να βρει ώριμο και υπεύθυνο και το πολιτικό μας σύστημα και τις συλλογικότητες. Η αποτυχία θα σημάνει διαιώνιση ενός απάνθρωπου, αντιπαιδαγωγικού, αντικοινωνικού και πανάκριβου συστήματος. Η επιτυχία, όμως, του διαλόγου, προϋποθέτει πολλά και σημαντικά, όπως:
α. Σύγχρονα και αντικειμενικά συστήματα αξιολόγησης μαθητών με διασφάλιση του αδιάβλητου και της αντικειμενικότητας (από τα πλέον ακανθώδη ζητήματα).
β. Ψυχοπαιδαγωγική κατάρτιση και συστηματική επιμόρφωση των καθηγητών, αλλά και συστηματική ενημέρωση των γονιών.
γ. Ανάπτυξη ενός αξιόπιστου και ελκυστικού συστήματος τεχνικο-επαγγελματικής εκπαίδευσης (η «πτυχιολατρεία» αποτελεί «ιστορικό βαρίδι»).
δ. Συστηματική προετοιμασία και οδικό χάρτη για το νέο σύστημα, με αξιoποίηση και της διεθνούς εμπειρίας, π.χ., του γερμανικού Abitur και του γαλλικού Bac.
Το Εθνικό Απολυτήριο απαιτεί εθνική συνεννόηση, αλλά και συναίνεση των καθηγητών. Και σύμμαχοι, βέβαια, δεν θα γίνουν οι καθηγητές με μισθούς Βουλγαρίας και ενοίκια Βρυξελλών…
Τέλος, αν ο διάλογος οδηγήσει στο «Εθνικό Απολυτήριο» με διατήρηση ΚΑΙ των Πανελλαδικών (υπαρκτός κίνδυνος), τότε θα έχουμε εθνική τραγωδία και όχι μεταρρύθμιση.
Ο Σήφης Μπουζάκης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών και μέλος του ΣΔ του ΕΑΠ
Παλιά συνταγή σε νέο περιτύλιγμα
Το Εθνικό Απολυτήριο παρουσιάζεται ως μεγάλη τομή στην εκπαίδευση. Στην πραγματικότητα όμως δεν συνιστά τομή, αλλά επαναλαμβάνει με νέους όρους το γνωστό εξεταστικό μοντέλο που έχει οδηγήσει το Λύκειο σε αδιέξοδα. Ενα μοντέλο που δεν απελευθερώνει το Λύκειο, αλλά το δένει ακόμη πιο σφιχτά στις αλυσίδες της εξεταστικής πίεσης και της παραπαιδείας.
Με το Εθνικό Απολυτήριο, η πορεία υποβάθμισης όχι μόνο συνεχίζεται αλλά και επιταχύνεται, οδηγώντας το Λύκειο πολλά βήματα παραπέρα στην απομάκρυνσή του από τον μορφωτικό του ρόλο. Ο βαθμός του απολυτηρίου δεν θα αποτυπώνει την πορεία του μαθητή στη διάρκεια της φοίτησής του στο σχολείο, αλλά θα προκύπτει σε μεγάλο βαθμό μέσα από έναν ακόμη μηχανισμό πανελλαδικών εξετάσεων. Το παραμύθι της «αναβάθμισης» δεν πείθει κανέναν.
Το νέο σύστημα εισάγει τριπλές, πανελλαδικού τύπου εξετάσεις σε κάθε τάξη, με τη γενίκευση της Τράπεζας Θεμάτων και την προσμέτρηση του βαθμού κάθε τάξης στο Εθνικό Απολυτήριο. Και όλα αυτά, επιπλέον των Πανελλαδικών, που –όπως ξεκαθάρισε ο Πρωθυπουργός – δεν πρόκειται να καταργηθούν.
Το αποτέλεσμα; Ενα Λύκειο ακόμη πιο αγχωτικό για τους μαθητές – μια εξεταστική αρένα –, ακόμη πιο ακριβό για τις οικογένειες και σχεδόν απογυμνωμένο από τον όποιο μορφωτικό του ρόλο είχε απομείνει. Και για τους εκπαιδευτικούς: μεγαλύτερη πίεση για «καλούς» βαθμούς, αμφισβήτηση της δουλειάς τους και συρρίκνωση του παιδαγωγικού τους ρόλου.
Τα δάκρυα που χύνουν σήμερα τα κόμματα που κυβέρνησαν, ΝΔ – ΠΑΣΟΚ – ΣΥΡΙΖΑ, τα τελευταία τριάντα χρόνια τώρα για την απαξίωση του Λυκείου είναι υποκριτικά. Γιατί αν κάτι απαξίωσε το Λύκειο, ήταν οι δικές τους πολιτικές: η γιγάντωση των φροντιστηρίων, η μετατροπή του σχολείου σε εξεταστικό κάτεργο και η απογύμνωση του μορφωτικού του ρόλου. Φυσικά δεν έλλειψε και ο πολιτικός καυγάς: ΝΔ και ΠΑΣΟΚ έσπευσαν να καυχηθούν για το ποιος το εξήγγειλε πρώτος.
Αν κοιτάξει κανείς την ευρωπαϊκή πείρα, θα διαπιστώσει ότι τα εκπαιδευτικά συστήματα με αντίστοιχο «εθνικό απολυτήριο» δεν απέφυγαν την παγίδα της ταξικής επιλογής. Η λογική είναι η ίδια: οι λίγοι που έχουν τα μέσα προχωρούν, ενώ οι πολλοί – κυρίως από τα φτωχά λαϊκά στρώματα – αποκλείονται.
Πίσω από τη βιτρίνα της «επανάκτησης του παιδαγωγικού ρόλου του Λυκείου» και του «επαναπροσδιορισμού της σχέσης μαθητή – σχολείου» κρύβεται η ίδια συνταγή: το σχολείο να λειτουργεί ως μηχανισμός κοινωνικής διαστρωμάτωσης, όχι ως χώρος γενικής και ισότιμης μόρφωσης.
Το ζητούμενο για το Λύκειο δεν είναι άλλος ένας εξεταστικός φραγμός, ούτε νέες μορφές διαχωρισμού των μαθητών. Αυτό που λείπει είναι το ακριβώς αντίθετο: ένα ενιαίο, 12χρονο σχολείο γενικής μόρφωσης, που θα αγκαλιάζει όλα τα παιδιά, θα αναδεικνύει τα ταλέντα και τα ενδιαφέροντά τους, θα τροφοδοτεί τη δίψα για μάθηση και θα καλλιεργεί πολύπλευρα την προσωπικότητά τους. Ενα σχολείο που θα υπηρετεί ουσιαστικά τον μορφωτικό του ρόλο, με σύγχρονο πρόγραμμα σπουδών που εμπνέει και μορφώνει, ώστε το απολυτήριο να αποκτά κύρος από την ίδια τη μαθησιακή διαδικασία και όχι από εξεταστικά φίλτρα.
Οσο η εκπαίδευση αντιμετωπίζεται σαν κόσκινο που φιλτράρει, αντί σαν δικαίωμα που θα μορφώνει, τόσο το Λύκειο θα απαξιώνεται. Και όσο τα κόμματα που κυβέρνησαν επιμένουν να βαφτίζουν «αναβάθμιση» το παλιό εξεταστικό μοντέλο, τόσο η κοινωνία θα πληρώνει το τίμημα: περισσότερη παραπαιδεία, περισσότερες ανισότητες, λιγότερη πραγματική μόρφωση.
Ο Δημήτρης Ακτύπης είναι οργανωτικός γραμματέας ΔΣ ΟΛΜΕ και μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΑΔΕΔΥ
