Πριν από χρόνια, ένας υποψήφιος πρωθυπουργός υποσχόταν να μετατρέψει την Ελλάδα σε «Δανία του Νότου».
Περασμένα, ξεχασμένα. Ούτως ή άλλως, η χώρα δεν έγινε ποτέ «Δανία του Νότου», ούτε «του Βορρά», ούτε κανενός άλλου σημείου του ορίζοντα. Αντιθέτως βυθίστηκε σε μια κρίση από την οποία πασχίζει ακόμη να ορθοποδήσει.
Μόνο που όλο και περισσότερο το πολιτικό της σύστημα θυμίζει «Βαϊμάρη του Νότου».
Βαϊμάρη αποκλήθηκε σχηματικά η γερμανική δημοκρατία που καθιερώθηκε μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την αποκαθήλωση της Γερμανικής Αυτοκρατορίας. Κι αυτό επειδή στην πόλη της Βαϊμάρης θεσπίστηκε η ιδρυτική πράξη και το Σύνταγμα της νεοσύστατης δημοκρατίας το καλοκαίρι του 1919.
Είμαι βέβαιος ότι το σύστημα εκείνο θα τύγχανε της αποδοχής πολλών σύγχρονων συνταγματολόγων.
Ενα σύνολο δηλαδή από εξουσίες χωρίς εξουσία, από αρμοδιότητες χωρίς αρμόδιους, από πολιτικούς χωρίς πολιτική κι από άκρα χωρίς Κέντρο.
Στο τέλος ήλθε ο Χίτλερ με τα Τάγματα Εφόδου και τους πήρε παραμάζωμα.
Ο Χένρι Κίσινγκερ εξήγησε με σαφήνεια ότι «η Βαϊμάρη κατέρρευσε από έλλειψη πολιτικής και θεσμικής σταθερότητας». Και πιο απλά ένας δημοσιογράφος της εποχής έγραφε ότι «η Βαϊμάρη καταλύθηκε επειδή κανείς δεν είχε διάθεση να την υπερασπιστεί».
Θα μου πείτε. Τι σχέση έχουμε εμείς με όλα αυτά;
Πολύ απλό. Εχουμε τον κατακερματισμό και την πολυδιάσπαση των πολιτικών δυνάμεων, την αποδυνάμωση του Κέντρου προς όφελος των άκρων, τις αέναες συγκρούσεις από κομματικούς στρατούς και παρακρατικές ομάδες, την προσπάθεια κατάλυσης της τάξης και αμφισβήτησης της νομιμότητας, την ακατάπαυστη γκρίνια για μια «δημοκρατία» που ο καθένας φαντάζεται στα μέτρα του.
Ακόμη κι η απονομή της δικαιοσύνης περιφέρεται σε διαδηλώσεις και το Διαδίκτυο.
Με λίγα λόγια, βιώνουμε ένα σύστημα που επικρίνεται ακριβώς επειδή είναι σύστημα. Πάλι καλά που γλιτώνουμε τις οδομαχίες και τα Τάγματα Εφόδου.
Εντάξει, τα γράφω αυτά με μια δόση υπερβολής. Προφανώς δεν έχουμε γίνει ακόμη «Βαϊμάρη του Νότου» κι ελπίζω να μη γίνουμε ποτέ.
Αλλά μη νομίζετε ότι είμαστε εμβολιασμένοι από το κακό.
Μια χώρα μπορεί να ξεστρατίσει από τη σταθερότητα για το μπάχαλο, έστω και χωρίς προφανείς, ευεξήγητους ή απλώς σοβαρούς λόγους.
Δείτε τη Γαλλία. Ενα υπόδειγμα πολιτικής σταθερότητας στην Ευρώπη μετά την εγκαθίδρυση της 5ης Δημοκρατίας, το 1958. Και τώρα έφτασε στην πέμπτη κυβέρνηση και τον πέμπτο πρωθυπουργό μέσα σε δύο χρόνια.
Τι συνέβη; Συνέβη ότι παρά το γαλλικό Σύνταγμα που αποτελεί ένα πλαίσιο επίζηλης σταθερότητας, προέκυψε τα τελευταία χρόνια στη Γαλλία ένα πολιτικό μοντέλο τύπου Βαϊμάρης.
Κατακερματίστηκε το κομματικό σύστημα. Υποχώρησε το Κέντρο και ενισχύθηκαν τα άκρα. Διαμορφώθηκε ένα κοινωνικό κλίμα ακατάπαυστης διαμαρτυρίας. Πάρθηκαν αλλοπρόσαλλες αποφάσεις όπως η διάλυση της Βουλής και οι εκλογές του 2024.
Αποτέλεσμα; Η πολιτική σταθερότητα τινάχτηκε στον αέρα. Αντε να το μαζέψεις μετά.
Ανάλογα φαινόμενα παρατηρούμε σε πολλές ευρωπαϊκές δημοκρατίες. Διότι αυτό που φαίνεται να επικρατεί ως γενικότερη τάση είναι η αποδυνάμωση των παραδοσιακών πολιτικών συστημάτων και μαζί τους η αποδιάρθρωση του μεταπολεμικού συστήματος διακυβέρνησης.
Οπως δείχνει άλλωστε και η Γαλλία, η σταθερότητα δεν είναι υπόθεση (μόνο) συνταγματικών κανόνων. Είναι και πολιτικής κουλτούρας.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο δεν υπάρχει καν τυπικό Σύνταγμα αλλά ο δικομματισμός (απόλυτος ή ατελής) προσέφερε παραδοσιακά σταθερές λύσεις διακυβέρνησης στα πλαίσια του λεγόμενου «συστήματος του Ουεστμίνστερ».
Στη Γερμανία οι κυβερνήσεις συμμαχίας λειτούργησαν αποτελεσματικά τον τελευταίο μισό αιώνα, αν σκεφτεί κανείς ότι μόνο δύο ή τρεις φορές κάποιο κόμμα είχε την απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή.
Ολα αυτά φυσικά είναι στο στάδιο της παρατήρησης. Το ερώτημα όμως είναι γιατί προέκυψε αυτή η αποδιάρθρωση στην ευρωπαϊκή δημοκρατία.
Να σταθούμε σε τρεις παράγοντες που παραπέμπουν και αυτοί από την πλευρά τους στη Γερμανία του Μεσοπολέμου.
- Πρώτον, στις περισσότερες κοινωνίας σοβεί μια κρίση εξουσίας. Οχι με την έννοια μιας δυσκολίας άσκησης αλλά με την έλλειψη μιας διαχειριστικής σοβαρότητας και τάξης.
Παράδειγμα. Στην Ελλάδα μας απασχόλησε το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ και σωστά. Αλλά η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία έχει πάνω από 2.600 ανάλογες περιπτώσεις σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης και αναφέρομαι μόνο σε όσες έχουν αποδεχτεί την αρμοδιότητά της.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες, ο σεβασμός στις δημόσιες Αρχές δεν προκύπτει αυτονόητα, ούτε αδιαμφισβήτητα.
- Δεύτερον, οι «ντεσπεράντος». Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες υπάρχουν ομάδες θυμωμένων ή απελπισμένων ανθρώπων.
Αλλοι για τα Τέμπη, άλλοι για τη Γάζα, άλλοι για το Μεταναστευτικό, άλλοι για τις περικοπές ή την ακρίβεια, άλλοι επειδή δηλώνουν «Κίτρινα Γιλέκα» κι άλλοι επειδή έχασε η ομάδα τους.
Ακροδεξιάς ή ακροαριστερής, ακόμη κι απολίτικης απόκλισης. Αλλά συγκλίνουν όλοι από κοινού στην αμφισβήτηση ενός συστήματος εξουσίας το οποίο δεν πολυκαταλαβαίνουν κι επιπλέον θεωρούν ότι τους αποκλείει ή τους εγκαταλείπει.
Οι περισσότεροι είναι ενδεχομένως οι ίδιοι με τους χθεσινούς που διαδήλωναν για κάποιον άλλο λόγο. Κάτι όμως που δεν εμποδίζει τη δημιουργία ενός κλίματος διαρκούς αναταραχής.
Και φυσικά το κλίμα αυτό ανακυκλώνεται ή ενισχύεται από το αρρωστημένο Διαδίκτυο.
- Τρίτον, η κατάρρευση θεσμών εντοπιότητας και συμβίωσης όπως ήταν τα κόμματα, η Εκκλησία, οι αθλητικοί σύλλογοι, τα διαφόρων ειδών σωματεία, οι κοινωνικές δραστηριότητες, όλη η «συλλογική» κουλτούρα που διαμόρφωνε παραδοσιακά τον συνεκτικό ιστό του ευρωπαϊκού κόσμου.
Ακόμη και τα συνδικάτα έχουν εκπέσει σε ζήτουλες προνομίων και πεζοδρομιακής φασαρίας.
Είναι εντυπωσιακό πως όλα τα επιμέρους στοιχεία συγκλίνουν στην εικόνα μιας Γερμανίας του Μεσοπολέμου και συγκροτούν μια «Βαϊμάρη του Νότου».
Με την ελπίδα απλώς ότι θα έχει μια καλύτερη κατάληξη.
