Η Μηλιά, ένα μικρό ορεινό χωριό λίγο έξω από τα Γρεβενά, γράφει τη δική της ιστορία στον τομέα της παλαιοντολογίας, καθώς κρύβει ένα ιστορικό εύρημα, με τεράστια σημασία παγκοσμίως, τον μεγαλύτερο χαυλιόδοντα στον κόσμο. Ένα τόσο εντυπωσιακό, ιστορικό και σπάνιο εύρημα, το οποίο γράφτηκε και στο βιβλίο με τα ρεκόρ γκίνες, μπορεί να αλλάξει τη μοίρα ολόκληρου του χωριού, ωστόσο η παραμονή του μουσείου και των εκθεμάτων του στη Μηλιά αυτή τη στιγμή θεωρείται αβέβαιη.
Όλα ξεκίνησαν το 1996, όταν ανακαλύφθηκαν απολιθωμένα οστά κατά τη διάρκεια εργασιών από έναν κάτοικο του χωριού. Η ανακάλυψη αυτή, είχε ως αποτέλεσμα να κινητοποιηθεί ομάδα καθηγητών παλαιοντολογίας από το ΑΠΘ, με επικεφαλής την καθηγήτρια παλαιοντολογίας Ευαγγελία Τσουκαλά, η οποία διεξήγαγε ανασκαφές με το πρώτο εύρημα να έρχεται μετά από μερικά χρόνια. Η Μηλιά αποκάλυψε έναν μεγάλο γίγαντα θα μπορούσαμε να πούμε, τον οποίο έκρυβε για χρόνια, έναν μαστόδοντα ο οποίος χρονολογείται περίπου στα 3 εκατομμύρια έτη, με χαυλιόδοντες οι οποίοι είχαν το μεγαλύτερο μήκος παγκοσμίως, ξεπερνώντας τα 5 μέτρα.
Μέχρι και σήμερα, τα ιστορικά αυτά ευρήματα φυλάσσονται στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Μηλιάς, το οποίο ωστόσο στεγάζεται σε ένα παλιό κοινοτικό κτίριο του χωριού. Παρά την περιορισμένη του έκταση το μουσείο υποδέχεται χιλιάδες επισκέπτες, ανάμεσά τους και πολλά σχολεία, οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα να θαυμάσουν εκτός από τους εντυπωσιακούς χαυλιόδοντες, σκελετικά μέρη και απολιθώματα άλλων ζώων, όπως ρινόκεροι, ελάφια, και αιλουροειδή. Αξίζει να σημειωθεί η μεγάλη προσπάθεια που καταβάλλεται για να διατηρηθεί η προβολή αυτού του επιστημονικού θησαυρού, πέρα από τα τοπικά όρια.
Θα περίμενε κανείς, πως ένα τέτοιο έυρημα, με τόσο μεγάλη ιστορική αξία, θα φυλάσσεται σε χώρο άκρως προσεγμένο, έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η ασφάλειά του. Ωστόσο, το μουσείο της Μηλιάς εξακολουθεί να στεγάζεται σε υποδομές δυσανάλογες με την αξία των εκθεμάτων του. Η θέρμανση του κτιρίου είναι περιορισμένη, ενώ οι υποδομές του χρήζουν άμεσης συντήρησης. Τόσο οι επιστήμονες όσο και οι ίδιοι οι κάτοικοι, έχουν εκφράσει επανειλημμένα τις ανησυχίες τους για την κατάσταση του μουσείου, καθώς έρχονται σε κίνδυνο η ασφάλεια των επισκεπτών, αλλά και η φύλαξη των εκθεμάτων, ιδιαίτερα των χαυλιόδοντων, οι οποίοι χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή, καθώς είναι εξαιρετικά ευαίσθητοι σε υγρασία αλλά και σε διακυμάνσεις της θερμοκρασίας. Πολλοί μιλούν ακόμα και για εγκατάλειψη ενός ιστορικού σημείου για την περιοχή, καθώς έχουν καταγραφεί ήδη αρκετά προβλήματα λόγω της έλλειψης συντήρησης, ενώ ο κίνδυνος να φθαρούν, ή ακόμα και να καταστραφούν τα εκθέματα του μουσείου, ενισχύει την άποψη ορισμένων, για μετεγκατάσταση του μουσείου εκτός της Μηλιάς.
Προκειμένου να εξασφαλιστεί η ασφάλεια των εκθεμάτων αλλά και η ενίσχυση της ανάδειξης της περιοχής των Γρεβενών, έχει ήδη ανακοινωθεί η δημιουργία ενός νέου κέντρου παλαιολογίας, έκτασης 3000 τετραγωνικών μέτρων, το οποίο προϋποθέτει την μετεγκατάσταση των εκθεμάτων από τη Μηλιά. Το νέο αυτό μουσείο πρόκειται να περιλαμβάνει εκθέσεις, ομοιώματα ζώων, ερευνητικά και δημιουργικά εργαστήρια, εκπαιδευτικά και διαδραστικά προγράμματα, όλα σε νέες υποδομές, οι οποίες θα εξασφαλίζουν την ασφάλεια και τη διατήρηση των εκθεμάτων. Σύμφωνα με τους μέχρι τώρα σχεδιασμούς, το έργο αναμένεται να ολοκληρωθεί στα επόμενα 2-3 χρόνια.
Η απόφαση αυτή, για τη δημιουργία ενός κέντρου στην πόλη των Γρεβενών, και η μεταφορά των εκθεμάτων από τη Μηλιά, έχει προκαλέσει εύλογες αντιδράσεις, καθώς αναμένεται να επιφέρει αρνητικές συνέπειες για το μικρό αυτό χωριό. Η παρουσία των ιστορικών αυτών ευρημάτων στην περιοχή της Μηλιάς, αποτελεί πηγή ζωτικής σημασίας για την ευρύτερη τουριστική και πολιτιστική της ανάπτυξη, ενισχύοντας την ιστορική της ταυτότητα αλλά και την οικονομία. Με την μεταφορά τους, στην πόλη των Γρεβενών, το χωριό κινδυνεύει να υποβαθμιστεί ακόμα περισσότερο, στερώντας του την μοναδική αυτή ευκαιρία για ευρύτερη προβολή και ανάπτυξη. Η Μηλιά, μπορεί να είναι ένα μικρό χωριό, ωστόσο κουβαλά τεράστια ιστορία, η οποία με την διατήρηση του μουσείου στον φυσικό του χώρο, θα μπορέσει να ενισχύσει ακόμα περισσότερο τη σημασία της, και θα αναδείξει τον πολιτιστικό θησαυρό που διαθέτει και βρίσκεται κρυμμένος, ο οποίος φέρνει στο φως τη ζωή, όπως ήταν πριν από εκατομμύρια χρόνια, με την προστασία των εκθεμάτων να αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόκληση.
Κλείνοντας, είναι κρίσιμο να διαφυλαχθεί η λειτουργία του μουσείου της Μηλιάς, με στόχο την παραμονή των ευρημάτων στον φυσικό τους τόπο. Με τη δημιουργία ενός νέου χώρου, με πιο σύγχρονες και κατάλληλες υποδομές, εντός του χωριού, θα μπορέσει να συνδυαστεί η επιστημονική προστασία με την τοπική ανάπτυξη, καθώς δεν μιλάμε απλά για την φύλαξη απολιθωμάτων, αλλά για την διατήρηση ενός τόπου, που συνέβαλε στο να έρθει στο φως μία εντελώς άγνωστη έως τότε, σελίδα της παγκόσμιας ιστορίας.
