Οι ευρωεκλογές του περασμένου Ιουνίου – έχουν περάσει πια 13 μήνες και τώρα φαίνεται πιο καθαρά – ήταν ένα σημείο καμπής. Κάτι σαν τέλος μιας εποχής. Ή η οριστική, με χαρτόσημο και σφραγίδα, ληξιαρχική πράξη θανάτου του «δικομματισμού της κρίσης», του πολιτικού σχήματος που είχε προκύψει μετά το 2012, με τον ΣΥΡΙΖΑ και τη ΝΔ να είναι οι δύο νέοι ανταγωνιστές για την εξουσία.
Αυτός ο «μικρός δικομματισμός» είχε αθροίσει 71% στις εκλογές του 2019 και έμοιαζε να προεξοφλεί το μέλλον. Περιορίστηκε, όμως, στο 53% στις εκλογές του 2023. Ενα χρόνο αργότερα, στις ευρωεκλογές του 2024, το άθροισμα των δύο πρώτων κομμάτων ήταν μόλις 39%. Και η φθορά ήταν αμφίπλευρη. Η ΝΔ από το 41% είχε περιοριστεί στο 28%. Και ο ΣΥΡΙΖΑ από το γενναίο 31,5% του 2019 είχε πέσει στο ταπεινό 18% το 2023, για να προσγειωθεί στο 14,9% το 2024.
Τα αποτελέσματα αυτά θα μπορούσαν να είναι συγκυριακά, να καθρεφτίζουν μια πρόσκαιρη εκλογική κόπωση ή μια αδιαφορία απέναντι σε εκλογές που παραδοσιακά αντιμετωπίζονται ως «δεύτερης τάξης». Μα τώρα πια φαίνεται πως δεν ήταν έτσι. Το πρώτο σημάδι το είχαν δώσει οι πρώτες μετεκλογικές δημοσκοπήσεις, τον περασμένο Σεπτέμβριο. Ο ΣΥΡΙΖΑ, από τη μια πλευρά, είχε μπει σε υπαρξιακή κρίση. Η ηγεσία Κασσελάκη είχε διαψεύσει τις ανεδαφικές ελπίδες εκλογικής ανάκαμψης και αμφισβητήθηκε βίαια. Το κόμμα έδινε σημάδια εξαέρωσης. Η επίδοσή του ήταν ήδη τον περασμένο Σεπτέμβριο κάτω από το όριο του 10% και από τη δεύτερη είχε βρεθεί στην πέμπτη θέση, όπου παραμένει εδώ και δέκα μήνες. Αλλά και για τη ΝΔ, από την άλλη πλευρά, εκείνη η πρώτη μετεκλογική δημοσκόπηση ήταν μια ένδειξη ότι η απώλεια της πλειοψηφικής της δυναμικής ίσως είναι οριστική. Δυο μήνες μετά τις ευρωεκλογές, η ΝΔ ήταν πολύ πιο κοντά στα ευρωπαϊκά παρά στα εθνικά της ποσοστά. Και από τότε, με ελαφρές διακυμάνσεις, ανάλογα με τη σκοτεινιά ή την ηλιοφάνεια της συγκυρίας, η τάση αυτή επιβεβαιώνεται. Σε καμία από τις πολλές δημοσκοπήσεις της χρονιάς η ΝΔ δεν έδειξε ότι μπορεί να ξεπεράσει τα επίπεδα των επιδόσεών της στις ευρωεκλογές.
Με τον έναν πόλο του «δικομματισμού της κρίσης» κυρίαρχο μεν, ισχυρό, αλλά καθηλωμένο στα χαμηλότερα ποσοστά του, και τον άλλο πόλο συρρικνωμένο, μέχρις εξαφανίσεως, τι θα μπορούσε να αποκαταστήσει μια κάποια πολιτική ισορροπία; Ενα σενάριο που συζητήθηκε πολύ ήταν η επιστροφή του ΠΑΣΟΚ στον προηγούμενο ρόλο του ως κόμματος διακυβέρνησης και αντιπάλου της ΝΔ. Για λίγο, μετά την ενδιαφέρουσα εσωκομματική εκλογική του διαδικασία, το σενάριο έμοιαζε πειστικό. Στις πρώτες δημοσκοπήσεις του 2025, το ΠΑΣΟΚ κατέγραφε μια αύξηση έως και κατά 50% σε σχέση με την εκλογική του καταγραφή. Αλλά μετά τη δεύτερη καταιγίδα των Τεμπών, που σάρωσε το τοπίο επί δύο μήνες, τα ποσοστά επέστρεψαν στην αφετηρία τους. Ενα δεύτερο σενάριο, η δημιουργία ενός δυναμικού πόλου συσπείρωσης της «αντισυστημικής» ψήφου διαμαρτυρίας γύρω από τη Ζωή Κωνσταντοπούλου, ερέθισε για λίγο την πιάτσα της πολιτικολογίας μα έσβησε κι αυτό πολύ γρήγορα. Κι έμειναν τώρα να τροφοδοτούν τις θερινές συζητήσεις μόνον τα σενάρια ανάκλησης βετεράνων από την πολιτική εφεδρεία για να προσθέσουν λίγο αλατοπίπερο στην πολιτική ανοστιά.
Κάπως έτσι, εδώ κι έναν χρόνο, η γραμμή των δημοσκοπήσεων, αν τη δει κανείς στον μακρύτερο χρόνο, μοιάζει ευθεία, επίπεδη. Σαν η εικόνα να πάγωσε. Σαν οι σεισμικές αλλαγές στον κόσμο, την εποχή των «πολυκρίσεων» και της ριζικής αμφισβήτησης των θεμελίων του μεταπολεμικού κόσμου από την ίδια τη δύναμη που ηγεμόνευε τον κόσμο αυτό, να μην εσωτερικεύονται στην ελληνική πολιτική ζωή. Ούτε με την κλασική λειτουργία της συσπείρωσης γύρω από την τρέχουσα εξουσία από ανάγκη για ασφάλεια και σταθερότητα, ούτε ως αμφισβήτησή της. Σαν οι καταιγίδες που διατρέχουν τη δημόσια σφαίρα, από τα Τέμπη ως τον ΟΠΕΚΕΠΕ, να μη μεταφράζονται πολιτικά, να περνούν λες και καταναλώνονται ως δημόσιο θέαμα μονάχα. Αφήνουν πίσω τους μόνον σκουριά που τρώει βαθύτερα την εμπιστοσύνη στην πολιτική και τους θεσμούς. Και μεγαλώνει την πίτα μιας εκκρεμούς πολιτικής ζήτησης που δεν βρίσκει ταιριαστή προσφορά στην πολιτική αγορά. Και την αίσθηση πως το πολιτικό – κομματικό σύστημα είναι ο «μεγάλος ασθενής» του εθνικού μας βίου.
Εναν χρόνο, λοιπόν, μετά τις ευρωεκλογές διαπιστώνουμε εύκολα το οριστικό τέλος μιας εποχής. Μα δεν έχουμε κανένα σημάδι του σχήματος που θα τη διαδεχθεί. Η μετάβαση μοιάζει αργόσυρτη. Αλλά όπως έχει συμβεί πολλές φορές σε ανάλογες περιστάσεις, όσα φέρνει η ώρα δεν τα φέρνει ο χρόνος. Αλλαγές που ωριμάζουν αθέατες στο παρασκήνιο εκδηλώνονται ξαφνικά. Απροειδοποίητα. Και ραγδαία. Μοιάζει να ζούμε μια μακρά και σχεδόν αδιατάρακτη περίοδο πολιτικής σταθερότητας, με μια συρρικνωμένη μα αδιαμφισβήτητη πολιτική ηγεμονία στον πυρήνα της. Μα ίσως αυτή η φαινομενική σταθερότητα να είναι περισσότερο εύθραυστη απ’ όσο πιστεύεται. Επικίνδυνα εύθραυστη.
Ο κίνδυνος είναι τη μεταβατική ακινησία να την ταράξει ένας χορός των δαιμόνων, σαν αυτόν που έχει απελευθερωθεί στη διεθνή ζωή, αλλάζει βίαια τις ισορροπίες του παλιού κόσμου και αμφισβητεί όχι απλώς τις παραδοσιακές πολιτικές ταυτότητες μα και τις στοιχειώδεις δημοκρατικές αρχές τις ίδιες. Μπορούν να αποτρέψουν τον κίνδυνο οι πολιτικές δυνάμεις που εξακολουθούν να αναγνωρίζονται ως δημοκρατικές, προοδευτικές, μεταρρυθμιστικές ή όπως αλλιώς αυτοπροσδιορίζονται; Ας ελπίσουμε ότι μπορούν. Αρκεί να αλλάξουν. Αρκεί να πάψουν να σκέφτονται με τα δεδομένα παλιά σχήματα και τις δοκιμασμένες συνταγές, δέσμιες σεναρίων που επανασκηνοθετούν το παρελθόν. «Disrupt or be disrupted» ήταν το συμπέρασμα μια μεγάλης διεθνούς έρευνας για την απομείωση της εμπιστοσύνης στη δημοκρατία στον κόσμο. Σε ελεύθερη μετάφραση: Ή οι δημοκρατικές δυνάμεις θα αμφισβητήσουν τον εαυτό τους και θα τον επανεφεύρουν ή θα υποστούν τη μοιραία περιθωριοποίηση.
