Είναι σίγουρα η εποχή του πολιτικού τραγουδιού και των μεγάλων συναυλιών, με τον Μίκη Θεοδωράκη να δίνει τον κυρίαρχο τόνο (ενώ, παράλληλα, βέβαια, δοκίμαζε και δρόμους περισσότερο «λυρικούς»). Από την άλλη, είναι σίγουρα η εποχή της χατζιδακικής ευαισθησίας, αλλά και η στιγμή που το «Υπάρχω» έγραψε ιστορία. Η χρονιά που γέμισαν οι μπουάτ, αλλά και η περίοδος που αρκετοί «έντεχνοι» συνθέτες παρουσίασαν πρωτότυπες ή πειραματικές δουλειές. Σε κάθε περίπτωση, πολλά από τα άλμπουμ που μετράνε πέντε δεκαετίες ακούγονται μέχρι σήμερα με φρέσκο ήχο.
Η «Αθανασία» του Χατζιδάκι
Ο Μάνος Χατζιδάκις έχει επιστρέψει στην Ελλάδα από την Αμερική το 1972 και το 1975 ξεκινάει αυτό που ο ίδιος χαρακτηρίζει η «δημοσιοϋπαλληλική περίοδος» της ζωής του. Η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή τον διορίζει διευθυντή της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών και διευθυντή του Τρίτου Προγράμματος – η θητεία του εκεί έως το 1982 θα παραμείνει σημείο αναφοράς για τις καινοτομίες και τους καλλιτέχνες που αναδεικνύει. Παράλληλα, το 1975 αφήνει ως παρακαταθήκη το άλμπουμ της «Αθανασίας» με τους Δήμητρα Γαλάνη και Μανώλη Μητσιά. Ισως δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι τα κομμάτια που περιέχονται εκεί μπορούν να μεταφερθούν στη σημερινή εποχή χωρίς καμία «ρυτίδα»: ανάμεσά τους, το ομότιτλο, «Ο Γιάννης ο φονιάς», «Κοίτα με στα μάτια», «Το μεθυσμένο καράβι», «Τσάμικος», «Παράξενη Πρωτομαγιά».
«Υπάρχει» από το 1975
Και μόνο η πρόσφατη κινηματογραφική επικαιρότητα, με την ομότιτλη ταινία του Γιώργου Τσεμπερόπουλου, αποδεικνύει την απήχηση που έχει ο τίτλος «Υπάρχω» στη μυθολογία του Στέλιου Καζαντζίδη. Ισως ο καλύτερος δίσκος – μαζί με τα έξι τραγούδια του Ακη Πάνου και το «Στην Ανατολή» του Μίκη Θεοδωράκη –, σε μια εξαιρετική συνεργασία με τους Χρήστο Νικολόπουλο και Πυθαγόρα (στους στίχους). Από το άλμπουμ έχουν μείνει ως σφραγίδες τα «Κάτω απ’ το πουκάμισό μου», «Οι αισθηματίες» και «Αργησα να σε γνωρίσω» (με δεύτερες φωνές από τον Γιώργο Νταλάρα), αλλά η πραγματική αποκάλυψη είναι το «Τι θέλεις από μένανε», όπου ο ερμηνευτής αλλάζει τρεις κλίμακες, και το «Ποια είσαι εσύ», που είχε τραγουδήσει ο Μπάμπης Τσετίνης το 1972. Επίσης επανεκτέλεση είναι το «Εφυγες μ’ έναν άλλονε», σε μουσική του Γιάννη Τατασόπουλου και στίχους του Νίκου Ρούτσου, που είχε τραγουδήσει ο συνθέτης στη δεκαετία του 1950. Στο «Πέντε πάνω, πέντε κάτω» ο ευφυής Πυθαγόρας ενσωματώνει και μια αναφορά στην πρόσφατη τότε αποχώρηση της Ελλάδας από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, με απόφαση του Κωνσταντίνου Καραμανλή, που ήθελε να αποφορτίσει το αντιδυτικό αίσθημα λόγω του Κυπριακού: «Πέντε πάνω, πέντε κάτω / στο φινάλε θα τη βρούμε / Η καρδιά δεν είναι ΝΑΤΟ / έτσι να αποχωρούμε».
Η δεκαετία του Σαββόπουλου
«Δέκα χρόνια κομμάτια»: με αυτόν τον τίτλο κυκλοφόρησε το άλμπουμ του ο Διονύσης Σαββόπουλος, όπου ερμήνευε σε νέες εκτελέσεις παλαιότερα κομμάτια (ανάμεσά τους, την «Παράγκα», το «Μια θάλασσα μικρή», την «Επέτειο», το «Σαν τον Καραγκιόζη»). Προφανώς ξεχωρίζει από τότε η συμμετοχή της Σωτηρίας Μπέλλου στο «Ζεϊμπέκικο» («Μ’ αεροπλάνα και βαπόρια»), κομμάτι που είχε πρωτοτραγουδήσει ο συνθέτης το 1972 στο «Βρώμικο ψωμί» (για πολλούς, πάντως, η δική του εκδοχή αποδίδει καλύτερα το πνεύμα του τραγουδιού).
Θεοδωράκης – Αναγνωστάκης
Οι «Μπαλάντες» είναι από τους πιο μελωδικούς κύκλους τραγουδιών του μεγάλου συνθέτη, σε μια εποχή μάλιστα έντονης πολιτικοποίησής του. Ο Θεοδωράκης έγραψε τα κομμάτια το 1973-1974 στο Παρίσι και στο Ντουμπρόβνικ, πάνω σε στίχους του Μανόλη Αναγνωστάκη (από τους έλληνες ποιητές τους οποίους ανακαλύπτει σχετικά αργά στη σειρά των μελοποιήσεων), και ο δίσκος κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο του 1975, με ερμηνευτές τον Πέτρο Πανδή και την – πρωτοεμφανιζόμενη – Μαργαρίτα Ζορμπαλά. Το «σήμα κατατεθέν» του άλμπουμ είναι το «Δρόμοι παλιοί», το μουσικό μοτίβο του οποίου είχε πρωτακουστεί στην ταινία «Serpico» του Σίντνεϊ Λιούμετ με τον Αλ Πατσίνο.
Το «Καπνισμένο τσουκάλι» των Λεοντή – Ρίτσου
Ο Νίκος Ξυλούρης είχε ζητήσει ο ίδιος να συμμετάσχει στο άλμπουμ του Χρήστου Λεοντή, τραγούδια του οποίου είχε ακούσει στις μπουάτ. Από εκεί ξεχωρίζουν πλέον τα κομμάτια «Αυτά τα κόκκινα σημάδια», «Και να αδερφέ μου» και «Τούτες τις μέρες». Συμμετέχουν επίσης η ανερχόμενη τότε Τάνια Τσανακλίδου και ο Βασίλης Μπαρνής. Το «Καπνισμένο τσουκάλι» γράφτηκε από τον Γιάννη Ρίτσο στο στρατόπεδο συγκέντρωσης πολιτικών κρατουμένων στο Κοντοπούλι της Λήμνου απ’ τον Δεκέμβριο του 1948 ως τον Φεβρουάριο του 1949. Ο ίδιος διαβάζει αποσπάσματα του έργου στο άλμπουμ.
Τέσσερις ποιητές από τον Μούτση
Ο Δήμος Μούτσης παρουσιάζει στην «Τετραλογία», λίγο πριν από την εκπνοή του 1975, δέκα ποιήματα τεσσάρων σημαντικών δημιουργών: του Κ. Καβάφη, του Γ. Σεφέρη, του Κ. Καρυωτάκη και του Γ. Ρίτσου. Το έργο ήταν έτοιμο από το 1973 κι επρόκειτο να ηχογραφηθεί με τη Βίκυ Μοσχολιού και τον Δημήτρη Ψαριανό, οι οποίοι το παρουσίασαν για πρώτη φορά στον Ζυγό της Πλάκας. Τελικά τα τραγούδια μοιράζονται ο Μανώλης Μητσιάς («Κι αν ο αγέρας φυσά», «Πες της το μ’ ένα γιουκαλίλι»), ο αείμνηστος Χρήστος Λεττονός («Πρέβεζα», «Ιδανικοί αυτόχειρες») και η Αλκηστη Αττικιουζέλ (δηλαδή η Πρωτοψάλτη – «Η πόλις», «Είναι παλιό το λιμάνι»).
«Τρίτη Ανθολογία»
Μετά τις δύο «Ανθολογίες» που κυκλοφόρησαν στα τέλη της δεκαετίας του 1960 ακολούθησε η πιο χαμηλόφωνη «Τρίτη Ανθολογία» του Γιάννη Σπανού. Ερμηνεύτρια εδώ η Αρλέτα, που είχε συμμετάσχει και στην «Ανθολογία Β’», και ερμηνευτής ο Κώστας Καράλης (Καραγιαννόπουλος) στο δισκογραφικό του ντεμπούτο με τα «Ιδανικός κι ανάξιος εραστής» (Ν. Καββαδίας), «Σπασμένο καράβι» (Σκαρίμπας), «Πώς θες να το ξέρω», «Είναι ν’ απορείς».
Τα «Νέγρικα» του Μάνου Λοΐζου
Τα τραγούδια που μπήκαν τελικά στα «Νέγρικα» τον Νοέμβριο του 1975 είχαν γραφτεί το 1966-1967 και πρωτοπαρουσιάστηκαν στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά από τους Μαρία Φαραντούρη και Γιώργο Ζωγράφο. Στο άλμπουμ, από το οποίο έγινε πασίγνωστος ο «Γέρο νέγρο Τζιμ» με τη φωνή της Φαραντούρη, συμμετέχει ο Μανώλης Ρασούλης στο τραγούδι «Κι αν εσύ λευκός – νέγρος εγώ».
Τα «Πολιτικά» του Θάνου Μικρούτσικου
Τα «Πολιτικά τραγούδια» του Θάνου Μικρούτσικου, που αποτελούν την πρώτη ολοκληρωμένη δισκογραφική του δουλειά, κυκλοφόρησαν τον Οκτώβριο του 1975 και η μετάδοση των οκτώ από τα δεκατρία του δίσκου απαγορεύτηκε από το τότε ΕΙΡΤ. Ο συνθέτης είχε μελοποιήσει στίχους του Ναζίμ Χικμέτ και του Γερμανού Βολφ Μπίρμαν σε τραγούδια που απέδιδε η Μαρία Δημητριάδη, στενή συνεργάτιδα του Μίκη Θεοδωράκη: «Αν η μισή μου καρδιά», «Η πιο όμορφη θάλασσα», «Αυτούς τους έχω βαρεθεί», «Κομαντάντε Τσε Γκεβάρα».
«Ζάβαρα κάτρα νέμια» και «Λένγκω Λένγκω»
Τα «Ανεξάρτητα» του Γιάννη Μαρκόπουλου κυκλοφόρησαν το Πάσχα του 1975 με ερμηνευτές τους Λάκη Χαλκιά, Χαράλαμπο Γαργανουράκη, Λιζέτα Νικολάου, Παύλο Σιδηρόπουλο και Αλεξάνδρα. Συμμετέχουν βέβαια η Βίκυ Μοσχολιού («Το Πέραμα» σε ποίηση Γιώργου Χρονά και «Ρόζα η ναζιάρα») και ο Νίκος Ξυλούρης με τα «Ζάβαρα κάτρα νέμια» και «Μπήκαν στην πόλη οι οχθροί» σε νέα εκτέλεση. Στο άλμπουμ διασώζεται και η ηχογράφηση του συνθέτη από συναυλία στο Αλεξάνδρειο Μέλαθρο της Θεσσαλονίκης να τραγουδά το «Λένγκω Λένγκω».
Τα «Ρεμπέτικα» του Νταλάρα
Η εταιρεία δεν το πίστευε, αλλά ο ερμηνευτής έψαχνε κάθε λεπτομέρεια στην ενορχήστρωση (το περίφημο κανονάκι) για να παρουσιάσει με νέο ήχο πασίγνωστα ρεμπέτικα. Το διπλό άλμπουμ «50 χρόνια ρεμπέτικο τραγούδι» ξεπέρασε τελικά σε πωλήσεις τα 300.000 αντίτυπα και δημιούργησε ουσιαστικά «μόδα» στα επόμενα χρόνια. Ο ίδιος ο ερμηνευτής επανήλθε το 1980 με τα «Ρεμπέτικα της Κατοχής». Το 1975 κυκλοφόρησε και ο δίσκος του «Στα ψηλά τα παραθύρια», μία ακόμη πετυχημένη συνεργασία του με τον Σταύρο Κουγιουμτζή.
Χάρις Αλεξίου σε πρώτο πλάνο
Ο πρώτος προσωπικός δίσκος της μεγάλης ερμηνεύτριας με τίτλο «12 λαϊκά τραγούδια» κυκλοφόρησε τον Απρίλιο του 1975 και ξεπέρασε τα 50.000 αντίτυπα (χρυσός). Από εκεί προέρχονταν η μεγάλη επιτυχία της «Δημητρούλας», η «Στεναχώρια» των Καλδάρα – Βίρβου, αλλά και σε νέα εκτέλεση το «Οταν πίνει μια γυναίκα» (Πυθαγόρας – Βασίλης Βασιλειάδης), το πρώτο τραγούδι που είχε ερμηνεύσει σε δισκάκι 45 στροφών το 1970.
