Η σύγχρονη Κίνα βρίσκεται αντιμέτωπη με μια από τις πιο σύνθετες αντιφάσεις της οικονομικής της πορείας. Παρά τις θεαματικές επιδόσεις των τελευταίων δεκαετιών και την ανάδειξή της ως δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, σήμερα υποστηρίζει τον μεγαλύτερο αριθμό ζημιογόνων βιομηχανικών επιχειρήσεων από το 2001. Πολλές από αυτές λειτουργούν μόνο και μόνο επειδή το Πεκίνο επιθυμεί να αποφύγει τη μαζική ανεργία και τις κοινωνικές αναταραχές. Πρόκειται για το φαινόμενο των λεγόμενων «επιχειρήσεων-ζόμπι» (zombie firms), που διατηρούνται στη ζωή με κρατικά προνόμια, επιδοτήσεις και τραπεζικά δάνεια, ενώ είναι ουσιαστικά μη βιώσιμες.
Στη δεκαετία του 1990, η Κίνα προχώρησε σε ένα σκληρό κύμα μεταρρυθμίσεων. Με τον Ντενγκ Σιαοπίνγκ και τον πρωθυπουργό Ζου Ρονγκτζί, αποδόμησε χιλιάδες κρατικές επιχειρήσεις και έθεσε εκατομμύρια εργαζομένους εκτός αγοράς εργασίας. Η μετάβαση από το σοσιαλιστικό μοντέλο στον κρατικά ελεγχόμενο καπιταλισμό συνοδεύτηκε από την εκτόξευση των εξαγωγών, την έλευση ξένων επενδύσεων και έναν οικονομικό μετασχηματισμό χωρίς προηγούμενο.
Όμως το σημερινό μοντέλο έχει κορεστεί. Η Κίνα αντιμετωπίζει έντονη εξάρτηση από το εξωτερικό εμπόριο, εκρηκτικό ιδιωτικό και δημόσιο χρέος, κατάρρευση της αγοράς ακινήτων και αναδυόμενη εσωτερική αποπληθωριστική πίεση. Επιπλέον, η εμπορική σύγκρουση με τις ΗΠΑ, που ξεκίνησε επί Τραμπ, συνεχίζεται, μειώνοντας τις εξαγωγές και επιβαρύνοντας εκατομμύρια θέσεις εργασίας στη μεταποίηση. Το 31,8% της απασχόλησης στην Κίνα αφορά τη βιομηχανία, έναντι μόλις 9-11% στις ΗΠΑ.
Οι τοπικοί αξιωματούχοι, συχνά αξιολογούμενοι με βάση τους ρυθμούς ανάπτυξης της περιοχής τους, ενθαρρύνονται να στηρίζουν κάθε επιχείρηση που παράγει και φορολογείται – ακόμη κι αν είναι ζημιογόνος. Η ελπίδα ότι θα διατηρηθούν οι θέσεις εργασίας και η κοινωνική ειρήνη υπερτερεί του ρίσκου οικονομικής στρέβλωσης. Το αποτέλεσμα είναι ένα πλαίσιο όπου η «ανάρρωση» συμβαίνει μέσω ανακύκλωσης κεφαλαίων και τεχνητής στήριξης.
Ορισμένες περιφέρειες, όπως η Σανσί (Shanxi), με παράδοση στη βιομηχανία άνθρακα, παρουσιάζουν σήμερα καταθλιπτική εικόνα. Το 40% των βιομηχανικών εταιρειών καταγράφουν ζημιές. Το Πεκίνο επενδύει στην πράσινη αναδιάρθρωση με εστίαση σε ηλιακή ενέργεια, ηλεκτρικά οχήματα και μπαταρίες, αλλά η διαδικασία είναι αργή και γεμάτη εμπόδια.
Η περίπτωση της Dayun Automobile είναι ενδεικτική: η κρατική αγορά διατήρησε τις πωλήσεις της, εξασφάλισε φοροαπαλλαγές και επιδοτήσεις, αλλά η γεωγραφική θέση της Σανσί και η αδύναμη εφοδιαστική αλυσίδα καθιστούν αμφίβολη την επιβίωσή της. Στο μεταξύ, η Κίνα αντιμετωπίζει ένα άγριο «παιχνίδι επιβίωσης» στον κλάδο των ηλεκτρικών οχημάτων, όπου η BYD οδηγεί έναν ανελέητο πόλεμο τιμών. Από τις 140 κινεζικές μάρκες ηλεκτρικών αυτοκινήτων, λιγότερες από 20 αναμένεται να είναι κερδοφόρες στο τέλος της δεκαετίας.
Παρά την επίσημη ανεργία του 5,1%, η απουσία στοιχείων ανά περιφέρεια και η κρατική σιωπή αποκαλύπτουν πόσο εύθραυστη είναι η κοινωνική σταθερότητα. Η πανδημία αποκάλυψε το πολιτικό κόστος της κοινωνικής δυσαρέσκειας. Η σταδιακή εξυγίανση του παραγωγικού ιστού είναι επιτακτική, αλλά το πολιτικό ρίσκο της ανεργίας και των πιθανών εξεγέρσεων αναγκάζει το Πεκίνο να συνεχίσει να συντηρεί οικονομικά πτώματα — τουλάχιστον μέχρι να βρεθεί ένα βιώσιμο μοντέλο ανασυγκρότησης.
