Πέρυσι, ο αριθμός των τουριστών παγκοσμίως αυξήθηκε σε επίπεδα ρεκόρ, αλλά αυτό είχε ένα κόστος: την αύξηση της συμβολής του τουρισμού στις παγκόσμιες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου και την επιδείνωση του σύγχρονου φαινομένου που λέγεται υπερτουρισμός σε ορισμένους από τους πιο δημοφιλείς προορισμούς του κόσμου.
Κι ενώ ο υπερτουρισμός μπορεί να προκαλέσει οικονομική ανάπτυξη και ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων, ο υπερτουρισμός αυξάνει τους κινδύνους, επηρεάζοντας τη ζωή των ντόπιων και των ταξιδιωτών.
Σχετικές αναφορές από προορισμούς όπως η Χαβάη και η Βενετία επισημαίνουν τις επιπτώσεις της αύξησης των επισκεπτών στους ντόπιους, συμπεριλαμβανομένου του υπερπληθυσμού, της εξάντλησης των πόρων, της ρύπανσης, της περιβαλλοντικής ζημίας, των κοινωνικών εντάσεων μεταξύ ντόπιων και τουριστών και της μειωμένης ποιότητας ζωής.
Επιπλέον, χωρίς προσεκτική διαχείριση, μεγάλο μέρος των χρημάτων που απορρέουν από τους τουρίστες «διαρρέει» εκτός του εκάστοτε προορισμού, όπερ σημαίνει ότι οι ντόπιοι χάνουν.
Υπερτουρισμός: 6 προτάσεις για την αντιμετώπισή του
Μια από τις κύριες στρατηγικές που έχουν στη διάθεσή τους οι τουριστικοί προορισμοί για την καλύτερη διαχείριση του υπερτουρισμού είναι η μετάβαση στην «διαχείριση», όπου οι ντόπιοι βρίσκονται στο επίκεντρο του σχεδιασμού και της διαχείρισης του τουρισμού.
Πολλοί προορισμοί παραδοσιακά επικεντρώνονται στην προώθηση της τουριστικής ανάπτυξης χωρίς να σχεδιάζουν σωστά τις υπηρεσίες και τους πόρους που απαιτούνται για την υποστήριξη των επισκεπτών.
Επιπλέον, οι τοπικές κοινότητες δεν έχουν πάντοτε λόγο στις αποφάσεις που αφορούν τη τουριστική στρατηγική της περιοχής τους. Αυτό έχει οδηγήσει σε αναντιστοιχία ανάμεσα στην πληρότητα του προορισμού και του αριθμού των τουριστών που τον επισκέπτονται, δημιουργώντας αρνητική αίσθηση στους ανθρώπους που επηρεάζονται από αυτήν.
Ακολουθούν έξι στρατηγικές που θα μπορούσαν δοκιμάσουν οι προορισμοί για να μειώσουν τον υπερτουρισμό και να προχωρήσουν σε μια προσέγγιση διαχείρισης που επικεντρώνεται περισσότερο στην κοινότητα, τον σχεδιασμό, την ανάπτυξη και τη διαχείριση της τουριστικής βιομηχανίας.
- Συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων
Οι ντόπιοι είναι συχνά οι πρώτοι που νιώθουν στο πετσί τους τις αρνητικές επιπτώσεις του υπερτουρισμού και πρέπει να συμμετέχουν στην εξεύρεση λύσεων.
Ο υπερτουρισμός σημαίνει διαφορετικά πράγματα σε διαφορετικά μέρη και για διαφορετικούς ανθρώπους: για παράδειγμα, μπορεί να αφορά το ζήτημα διαθεσιμότητας ή του κόστους των ενοικιαζόμενων δωματίων, τις θορυβώδεις καταστάσεις που διαμορφώνονται ή την κυκλοφοριακή συμφόρηση.
Οι κάτοικοι πρέπει να εμπλέκονται στις αποφάσεις και να διασφαλίζεται ότι επωφελούνται από την υποδοχή των επισκεπτών. Ο τουρισμός με βάση την κοινότητα, στον οποίο οι ντόπιοι παρέχουν υπηρεσίες στους ταξιδιώτες, μπορεί επίσης να βοηθήσει στην πιο δίκαιη κατανομή των κερδών.
Στη Βαρκελώνη, έναν από τους πιο διάσημους προορισμούς που αντιμετωπίζουν τον υπερτουρισμό, ζητήθηκαν από τους κατοίκους οι απόψεις τους σχετικά με τον αντίκτυπο του τουρισμού στην καθημερινότητά τους και αυτό θα ληφθεί υπ’ όψιν από την τουριστική βιομηχανία και την δημοτική Αρχή.
Μέχρι τον Νοέμβριο του 2028, οι επισκέπτες δεν θα μπορούν να νοικιάζουν ακίνητα με βραχυχρόνια μίσθωση. Πρόκειται για μια πόλη που έχει πληθυσμό 1,6 εκατομμύρια αλλά και, κατά μέσο όρο, 32 εκατομμύρια επισκέπτες ετησίως.
- Εισαγωγή ορίου επισκεπτών
Ένας από τους απλούστερους τρόπους για να μειωθεί ο υπερτουρισμός είναι να περιορίζεται ανά πάσα στιγμή ο αριθμός των επισκεπτών που επιτρέπονται σε δημοφιλείς τοποθεσίες.
Αυτό μπορεί να γίνει μέσω συστημάτων έκδοσης εισιτηρίων, κρατήσεων και ημερήσιων ορίων επισκεπτών – για παράδειγμα, το Μάτσου Πίτσου στο Περού έχει εισαγάγει εισιτήρια εισόδου με χρονοδιάγραμμα για τον έλεγχο του αριθμού των επισκεπτών, συμβάλλοντας στην προστασία του χώρου από την υποβάθμιση.
Η εισαγωγή ελέγχων σε ολόκληρο τον προορισμό είναι πιο δύσκολη, αλλά οι επιλογές περιλαμβάνουν περιορισμούς στις αφίξεις από αεροδρόμια και λιμάνια κρουαζιέρας και έλεγχο της διαθεσιμότητας καταλυμάτων, ιδίως ακινήτων που χρησιμοποιούνται ως βραχυπρόθεσμες ενοικιάσεις μέσω πλατφορμών όπως το Airbnb.
Για παράδειγμα, στη Βενετία υπάρχουν όρια στο μέγεθος και τον αριθμό των ομαδικών περιηγήσεων, με μόνο 25 άτομα ανά περιήγηση, και οι ξεναγοί δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιούν μεγάφωνα.
- Προώθηση εναλλακτικών προορισμών
Για να μειωθεί η πίεση σε υπερπλήρη μέρη, τα τουριστικά συμβούλια μπορούν να προωθήσουν εναλλακτικές λύσεις που προσφέρουν παρόμοιες εμπειρίες αλλά με λιγότερους επισκέπτες. Αυτό όχι μόνο συμβάλλει στη διασπορά των τουριστών, αλλά βοηθά και τις λιγότερο γνωστές περιοχές να αναπτυχθούν ως προορισμοί διακοπών.
Ωστόσο, η εν λόγω στρατηγική ενέχει τον κίνδυνο εξάπλωσης των προβλημάτων σε άλλα μέρη, επομένως χρειάζεται μέριμνα ούτως ώστε να είναι σίγουρο πως αυτά τα πιο ήσυχα μέρη είναι καλά προετοιμασμένα, έχουν τις εγκαταστάσεις για να αντεπεξέλθουν και μπορούν να περιορίσουν τον αριθμό των επισκεπτών σε ένα διαχειρίσιμο επίπεδο.
Στην Ολλανδία, οι επισκέπτες ενθαρρύνονται να κοιτάξουν πέρα από τις αποδράσεις στην πόλη του Άμστερνταμ και να δοκιμάσουν κοντινές εναλλακτικές λύσεις όπως το Χάαρλεμ και το Άλκμααρ. Εν τω μεταξύ, στη Βαρκελώνη, η πόλη έχει μετατοπίσει τη στρατηγική της στο μάρκετινγκ για να προωθήσει τα πολιτιστικά και ιστορικά αξιοθέατα της πόλης σε ένα πιο συγκεκριμένο κοινό.
Οι επισκέπτες μπορούν επίσης να οδηγηθούν προς λιγότερο δημοφιλείς τοποθεσίες, με εφαρμογές που παρέχουν live πληροφορίες σχετικά με τις ώρες αιχμής ή την κατάσταση της κυκλοφορίας και προσφέρουν επιλογές για πιο ήσυχα μέρη σε κοντινή απόσταση. Τα πάσο εισόδου για μουσεία και αξιοθέατα βοηθούν τους επισκέπτες να επισκεφθούν μερικά πιο ασυνήθιστα ή υποχρηματοδοτούμενα μέρη που προσφέρονται, παράλληλα με τα μεγάλα αξιοθέατα.
- Κίνητρα για ταξίδια εκτός σεζόν
Οι προορισμοί μπορούν να διαχειριστούν τις τουριστικές ροές προωθώντας τα ταξίδια εκτός σεζόν μέσω διαφημιστικών εκστρατειών. Αυτό όχι μόνο βοηθά στη μείωση του υπερπληθυσμού κατά τις περιόδους αιχμής, αλλά και στην εξισορρόπηση του τουριστικού εισοδήματος και των ευκαιριών εργασίας καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.
Ωστόσο, οι κάτοικοι συχνά βλέπουν την περίοδο εκτός σεζόν ως μια ευκαιρία να ανακτήσουν τη γειτονιά τους και να απολαύσουν μια ανάπαυλα από τις πιο «κόκκινες» περιόδους. Σε περιόδους αιχμής, η εξομάλυνση της ζήτησης κατά τη διάρκεια της ημέρας μπορεί να είναι εξίσου χρήσιμη. Για παράδειγμα, το Ντουμπρόβνικ προγραμματίζει χρονικά διαστήματα για την αποβίβαση από τα κρουαζιερόπλοια προκειμένου να διαχειριστεί την κρίση των υπερτουριστικών κυμάτων.
- Εισαγωγή τουριστικών φόρων
Οι τουριστικοί φόροι μπορούν να δημιουργήσουν εισόδημα που θα επανεπενδυθoύν σε τοπικές υποδομές, συντήρηση και ευημερία της κοινότητας. Υπάρχουν περιπτώσεις που έχουν εισαχθεί φόροι ως αποτρεπτικοί παράγοντες για την υπερβολική επισκεψιμότητα, αν και προς το παρόν τα στοιχεία που υποδηλώνουν πως καθίστανται ικανοί ν’ αλλάξουν τα δεδομένα είναι ελάχιστα.
Πόλεις όπως το Άμστερνταμ, η Βενετία και, πιο πρόσφατα, το Εδιμβούργο έχουν εισαγάγει ή σχεδιάζουν να εισαγάγουν τουριστικούς φόρους για να βοηθήσουν στη συντήρηση των δημόσιων χώρων και στη διαχείριση του περιβαλλοντικού και κοινωνικού αντίκτυπου του τουρισμού.
Η πιο προφανής προσέγγιση είναι η εισαγωγή μιας χρέωσης με βάση τον αριθμό των διανυκτερεύσεων, που εισπράττονται από ξενοδοχεία και άλλους παρόχους καταλυμάτων. Εναλλακτικές μέθοδοι περιλαμβάνουν τους φόρους αεροδρομίων, την κατάργηση των υφιστάμενων εκπτώσεων ΦΠΑ και πιο δημιουργικούς τρόπους αύξησης εσόδων, όπως η απαίτηση από όλους τους τουρίστες να προσθέτουν υποχρεωτική κάρτα για δημόσιες συγκοινωνίες στην κράτηση του ξενοδοχείου όπου θα διαμείνουν.
- Επένδυση σε υποδομές και υπηρεσίες
Οι προορισμοί πρέπει να επενδύσουν σε δημόσιες εγκαταστάσεις και υπηρεσίες που μπορούν να υποστηρίξουν τον βιώσιμο τουρισμό. Αυτό περιλαμβάνει τη βελτίωση της διαχείρισης των αποβλήτων, την επέκταση των επιλογών στις δημόσιες συγκοινωνίες και τη διασφάλιση της προστασίας των φυσικών και πολιτιστικών πόρων.
Στη Σκωτία, το Ταμείο Υποδομών Αγροτικού Τουρισμού (το οποίο διαχειρίζεται η Visit Scotland) διέθεσε επιχορηγήσεις σε αγροτικές περιοχές και αξιοθέατα που αντιμετώπιζαν μεγάλο αριθμό τουριστών. Οι επιχορηγήσεις χρησιμοποιήθηκαν για την παροχή ή αναβάθμιση εγκαταστάσεων όπως χώροι στάθμευσης αυτοκινήτων, χώροι στάθμευσης τροχόσπιτων, σημεία φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων, μονοπάτια και δημόσιες τουαλέτες.
Η δαπάνη χρημάτων σε πράσινες υποδομές, όπως οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και η εξοικονόμηση νερού, είναι εξίσου σημαντική για τη μείωση του αντίκτυπου του τουρισμού στο περιβάλλον. Αυτές οι έξι στρατηγικές θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση του επείγοντος ζητήματος του υπερτουρισμού σε προορισμούς οποιουδήποτε μεγέθους.
5 προορισμοί όπου οι ντόπιοι δεν θέλουν τουρίστες
Εν τω μεταξύ, σύμφωνα με την εταιρεία ταξιδιωτικών οδηγών Fodor’s, σε κάποιους δημοφιλείς προορισμούς οι τουρίστες δεν είναι πλέον ευπρόσδεκτοι, καθώς ο υπερτουρισμός προκαλεί προβλήματα και αντιδράσεις. Ακολουθούν οι 5 προορισμοί που βρίσκονται στην κορυφή της συγκεκριμένης λίστας.
- Βαρκελώνη
Όπως αναφέρεται από την εν λόγω ομάδα, η Βαρκελώνη διαθέτει σήμερα πάνω από 10.000 άδειες ενοικίασης διαμερισμάτων σε πλατφόρμες όπως η Airbnb, με το μέσο σπίτι να νοικιάζεται τώρα κατά 68% περισσότερο από ό,τι πριν από μία δεκαετία.
Μάλιστα, ενώ η τοπική κυβέρνηση έχει δεσμευτεί να ανακαλέσει όλες τις άδειες μίσθωσης τύπου Airbnb μέχρι το 2028 και να πατάξει τα φαινόμενα παράνομων τουριστικών διαμερισμάτων, οι ντόπιοι λένε ότι είναι πλέον πολύ αργά.
«Το πρόβλημα συνεχίζεται εδώ και τουλάχιστον 15 χρόνια», λέει ο Daniel Pardo Rivacoba, μέλος της ακτιβιστικής ομάδας της Βαρκελώνης Assembly of Neighborhoods for Tourism Degrowth. «Τίποτα δεν αποδεικνύει ότι κάνουν κάτι. Για άλλη μία φορά προσποιούνται ότι κάνουν κάτι παρά το κάνουν».
Κάτοικοι της Βαρκελώνης καταγγέλλουν ότι η πόλη τους «έχει γίνει ένα λούνα παρκ φτιαγμένο για τουρίστες, όπου τα πάντα είναι υπερτιμημένα» και ότι «οι ντόπιοι έχουν εκδιωχθεί από τις ίδιες τους τις πόλεις από τους τουρίστες και οι τοπικές επιχειρήσεις κλείνουν επειδή οι τουριστικές επιχειρήσεις είναι πιο κερδοφόρες».
Τουρίστριες και τουρίστες στη Λισαβόνα περιμένουν το λεωφορείο για τα αξιοθέατα της πόλης
- Λισαβόνα
Mε όλους σχεδόν τους πολύ δημοφιλείς προορισμούς της Ευρώπης, το κόστος της στέγασης έχει γίνει αβάσταχτο για τους ντόπιους. Υπολογίζεται ότι το 60% των κατοικιών στη Λισαβόνα είναι πλέον καταλύματα διακοπών, μειώνοντας το απόθεμα μονάδων μακροχρόνιας μίσθωσης και ανεβάζοντας το κόστος. Η πόλη, η οποία πρόσφατα κατατάχθηκε ως το τρίτο λιγότερο οικονομικά βιώσιμο μέρος για να ζήσει κανείς παγκοσμίως, έχει χάσει περίπου το 30% του πληθυσμού της από το 2013.
Οι ντόπιοι στη Λισαβόνα φοβούνται ότι η πόλη τους θα γίνει η επόμενη Βενετία. Με περίπου 546.000 κατοίκους, η Λισαβόνα υποδέχεται καθημερινά 30.000 έως 40.000 τουρίστες.
Όπως λένε άνθρωποι που ζουν εκεί, στη Λισαβόνα όσο και στο Πόρτο οι κεντρικές περιοχές του κέντρου έχουν γίνει λίγο πολύ μόνο για τους τουρίστες. Η συνοικία Baixa της Λισαβόνας, η οποία καλύπτει έκταση 1,5 τετραγωνικού χιλιομέτρου, διαθέτει πλέον περισσότερα από 70 ξενοδοχεία, ενώ εστιατόρια με τουριστικό προσανατολισμό, καταστήματα με σουβενίρ και μεγάλα διεθνή brands έχουν εκτοπίσει τις τοπικές επιχειρήσεις.
- Βενετία
Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της Holidu, η εμβληματική πόλη φιλοξενεί 21 τουρίστες ανά κάτοικο. Η Βενετία έχει προσελκύσει την προσοχή με τον φόρο ημερήσιων εκδρομέων και την απαγόρευση εισόδου κρουαζιερόπλοιων στη λιμνοθάλασσά της, αλλά το ιταλικό hotspot παραμένει σοβαρά υπερπλήρες – σε τέτοιο βαθμό που η UNESCO την έχει συμπεριλάβει στον κατάλογο των πόλεων που απειλούνται με εξαφάνιση.
Μαζική διαμαρτυρία στη Βενετία κατά του μαζικού τουρισμού
Η πόλη φέρεται να σχεδιάζει να διπλασιάσει τον αμφιλεγόμενο τουριστικό φόρο, καθώς ο μαζικός τουρισμός και ο συνωστισμός παραμένουν σημαντικά προβλήματα. Ο φόρος των 5 ευρώ εισήχθη το 2024 για την πάταξη των ημερήσιων εκδρομέων, αλλά τώρα έχει αυξηθεί στα 10 ευρώ για τους παραθεριστές που κάνουν κράτηση λιγότερο από τέσσερις ημέρες νωρίτερα.
- Μαγιόρκα
Ο πανέμορφος ισπανικός προορισμός βρίσκεται διαρκώς στη «λίστα με τα απαγορευμένα μέρη» του Fodor. Οι φθηνές αεροπορικές πτήσεις έχουν κάνει τον προορισμό αυτό να γεμίζει με τουρίστες, πράγμα που σημαίνει ότι ορισμένες από τις πιο δημοφιλείς παραλίες και πόλεις της έχουν γίνει παραπάνω από υπερπλήρεις.
«Η Cala Deia είναι τόσο υπερπλήρης που η αστυνομία στέκεται στην κορυφή του δρόμου για να ρυθμίσει την κυκλοφορία – δεν είχα φανταστεί έτσι τις ήσυχες διακοπές μου. Τα πάντα είναι υπερτιμημένα και η παραλία μυρίζει λύματα. Φίλοι, μείνετε μακριά. Δεν είναι και η καλύτερη σχέση ποιότητας – τιμής: έχει γεμίσει από Instagrammers. Τι απογοήτευση», αναφέρει ένας επισκέπτης στο διαδίκτυο.
Η κυβέρνηση πολέμησε τον υπερτουριμό εισάγοντας το 2016 φόρο στον τουρισμό, ο οποίος θα αυξηθεί το 2025 για τον Ιούνιο, τον Ιούλιο και τον Αύγουστο. Ο φόρος ισχύει επίσης για τη Μινόρκα, την Ίμπιζα και τη Φορμεντέρα. Άλλοι περιορισμοί είναι η απαγόρευση των πωλήσεων αλκοόλ κατά τη διάρκεια της νύχτας.
- Κανάρια Νησιά
Το περασμένο καλοκαίρι, οι εντάσεις κορυφώθηκαν καθώς ξέσπασαν διαμαρτυρίες σε όλη την Ευρώπη. Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι συγκεντρώθηκαν σε παραλίες της Μαγιόρκα και των Καναρίων Νήσων, αναφέρει το Fodor’s, κρατώντας πλακάτ διαμαρτυρόμενοι για τον υπερτουρισμό.
Οι ταξιδιωτικοί εμπειρογνώμονες χαρακτήρισαν τη στάση αυτή ως μια «τρανταχτή αλλαγή», δεδομένου ότι μέχρι πρότινος εφαρμόζονταν ένα επιθετικό μάρκετινγκ προς τους επισκέπτες, κάτι το οποίο είχε προφανή οικονομικά πλεονεκτήματα. Στα Κανάρια Νησιά, η τουριστική βιομηχανία αποτελεί το 35% του ΑΕΠ και απέφερε 16,9 δισεκατομμύρια ευρώ το 2023.
Ωστόσο, οι ντόπιοι φαίνεται πως κατηγορούν κυρίως τους Βρετανούς τουρίστες για την παραβατική τους συμπεριφορά όταν επισκέπτονται τα Κανάρια Νησιά. Πολλοί Βρετανοί τουρίστες δείχνουν σεβασμό, λέει ένας τοπικός ξεναγός, αλλά ένας σημαντικός αριθμός έρχεται αποκλειστικά για τον ήλιο και το φτηνό αλκοόλ, με αποτέλεσμα η συμπεριφορά τους να δημιουργεί προβλήματα στους ντόπιους.
