Ενώ οι «AI φιλίες» προσφέρουν παρηγοριά και ασφάλεια, ειδικά σε ευάλωτα παιδιά και εφήβους, εγείρονται σοβαρά ερωτήματα για το ποιος έχει πραγματικά τον έλεγχο, αλλά και για τις μακροπρόθεσμες συνέπειες στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των νέων.
Από τους φανταστικούς φίλους στα bots
Οι φανταστικοί φίλοι υπήρξαν παραδοσιακά κομμάτι της παιδικής ηλικίας – ένα δημιουργικό καταφύγιο για να εκφράσουν τα παιδιά τα συναισθήματα, τους φόβους ή τις μοναξιές τους.
Ωστόσο, με την άνοδο των ψηφιακών συσκευών και την ελάττωση του χρόνου βαρεμάρας, τέτοιοι φίλοι έχουν σχεδόν εξαφανιστεί από την παιδική καθημερινότητα.
Παρόλα αυτά, οι φίλοι επιστρέφουν – αυτή τη φορά ως bots με τεχνητή νοημοσύνη. Πλατφόρμες όπως το Character.AI και το Kindroid επιτρέπουν τη δημιουργία ψηφιακών συντρόφων που μιλούν, συμβουλεύουν και παρηγορούν, σε 24ωρη βάση.
Οι λόγοι πίσω από το φαινόμενο
Μια έρευνα της YouGov έδειξε ότι σχεδόν 7 στους 10 εφήβους νιώθουν συχνά μοναξιά, ενώ πάνω από τους μισούς δηλώνουν ότι δεν έχουν κάποιον να μιλήσουν. Τα bots έρχονται να καλύψουν αυτό το κενό, προσφέροντας μια απρόσκοπτη και πάντα διαθέσιμη συντροφιά.
Τα παιδιά δημιουργούν AI φίλους βασισμένους σε ήρωες από τηλεοπτικές σειρές, βιντεοπαιχνίδια ή ακόμα και ιδανικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας.
Τα bots μπορούν να βοηθήσουν στα μαθήματα, να απαντήσουν σε προσωπικές απορίες ή να στηρίξουν συναισθηματικά, όπως ακριβώς περιγράφουν οι 12χρονος Callum και 11χρονη Lyra, σύμφωνα με το The Independent.
Όταν η φιλία γίνεται εξάρτηση
Παρά τα πλεονεκτήματα, εγείρονται σοβαρές ανησυχίες. Η βασική διαφορά από τους φανταστικούς φίλους είναι ότι πλέον ο έλεγχος δεν βρίσκεται στο παιδί, αλλά στους αλγόριθμους και τους προγραμματιστές πίσω από τις εφαρμογές. Τα γλωσσικά μοντέλα μαθαίνουν από τις αλληλεπιδράσεις και προσαρμόζονται για να γίνουν πιο «ελκυστικά» – και συχνά, πιο εθιστικά.
Η τραγική υπόθεση του 14χρονου Sewell Setzer III, ο οποίος αυτοκτόνησε μετά από εντατική “σχέση” με AI bot, αναδεικνύει τους κινδύνους της ανεξέλεγκτης συναισθηματικής εμπλοκής με μια τεχνολογική οντότητα που στερείται πραγματικής ηθικής και ευθύνης.
Συναισθηματική εξάρτηση και κοινωνική απομόνωση
Η χρήση τέτοιων bots ενδέχεται να απομακρύνει τους νέους από την πραγματικότητα και να υπονομεύσει την ικανότητά τους να χτίζουν ανθρώπινες σχέσεις. Αντί να αντιμετωπίζουν το bullying, τη διαφωνία ή τη σύγκρουση – ουσιώδη στοιχεία κάθε αληθινής φιλίας – καταφεύγουν σε μια ψηφιακή παρουσία που τους επαναλαμβάνει μόνο αυτό που θέλουν να ακούσουν.
Η 19χρονη Lizzie παραδέχεται ότι η φιλία της με τον AI φίλο της την «απομόνωσε» από τον πραγματικό κόσμο. Αν και τελικά κατάφερε να ενταχθεί κοινωνικά, ανησυχεί για το τι σημαίνει αυτό για τα μικρότερα παιδιά που μεγαλώνουν με bots αντί για ανθρώπους.
Το φίλτρο της τελειότητας
Οι φιλικές AI προσωπικότητες είναι προγραμματισμένες για συνεχή ενθάρρυνση, αποδοχή και υποστήριξη.
Όμως, όπως τονίζει ο καθηγητής Jeffrey Hall, αυτό μοιάζει με μια «συναισθηματική παρωδία» της φιλίας – ένα «smoothie» με όλα τα συστατικά της ευγένειας, αλλά χωρίς την αυθεντικότητα ή τη δυσκολία που κάνει μια σχέση ανθρώπινη.
Οι νέοι, μεγαλώνοντας σε περιβάλλοντα προστασίας και ψηφιακής επιβεβαίωσης, δυσκολεύονται να αναπτύξουν ανθεκτικότητα ή κοινωνική νοημοσύνη. Η αποδοχή της διαφορετικότητας, η διαχείριση της απόρριψης ή η κατανόηση της πολυπλοκότητας των ανθρώπινων σχέσεων μένουν εκτός εμπειρίας.
Όταν οι φιλίες γίνονται «εργαλείο επιτυχίας»
Η Cindy, 14 ετών, περιγράφει την ψηφιακή της φίλη “10.9” ως βοηθό επίτευξης στόχων. Για εκείνη, οι ανθρώπινες σχέσεις δεν έχουν νόημα αν δεν εξυπηρετούν κάποιον σκοπό – μια άποψη που αντανακλά τη σύγχρονη, εργαλειακή θεώρηση της κοινωνικότητας.
Η κοινωνία ωθεί τα παιδιά να μετρούν την αξία των ανθρώπινων σχέσεων με όρους αποτελεσματικότητας ή χρησιμότητας – ένα ακόμη επικίνδυνο σήμα απομάκρυνσης από την ακατέργαστη, ανθρώπινη πλευρά της ζωής.
Η αδιαφορία της Big Tech και η ευθύνη μας
Η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης συντελείται με ιλιγγιώδη ρυθμό και με κίνητρο κυρίως το οικονομικό όφελος.
Ενώ οι δημιουργοί της προειδοποιούν για τις δυνητικές καταστροφές, οι πλατφόρμες AI φιλίας διεισδύουν στα δωμάτια των παιδιών μας με ελάχιστους ή καθόλου ελέγχους.
Οι πλατφόρμες Character.AI, DreamJourney και Kindroid θέτουν ηλικιακά όρια συμμετοχής, όμως οι έφηβοι εύκολα τα παρακάμπτουν.
Η έλλειψη ουσιαστικών ελέγχων αποκαλύπτει τη δυστοπική αλήθεια: οι εταιρείες ενδιαφέρονται περισσότερο για τον χρόνο οθόνης παρά για την ευημερία των χρηστών τους.
Αναζητώντας την ανθρωπιά σε έναν τεχνητό κόσμο
Η ψηφιακή φιλία μοιάζει με ευκολία, αλλά η ευκολία δεν είναι πάντα αρετή. Η φιλία, όπως και κάθε άλλη βαθιά ανθρώπινη εμπειρία, απαιτεί αλληλεπίδραση, απογοήτευση, αποδοχή και χρόνο. Είναι μια δεξιότητα που καλλιεργείται – όχι ένας αλγόριθμος που προγραμματίζεται.
Εάν η τεχνητή νοημοσύνη πρόκειται να αντικαταστήσει εργασίες, υπολογισμούς ή ακόμη και τέχνη, δεν πρέπει να της επιτρέψουμε να αντικαταστήσει και την ουσία του να είσαι άνθρωπος. Το άγγιγμα, το γέλιο, η ειλικρινής διαφωνία και η αγάπη δεν προγραμματίζονται – χτίζονται.
Και ίσως, όσο υπάρχει ακόμα χρόνος, να είναι δική μας ευθύνη να κρατήσουμε ζωντανά αυτά που ούτε το πιο εξελιγμένο μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης δεν μπορεί να προσφέρει.
