Η Σμύρνη, η μητρόπολη του Μικρασιατικού Ελληνισμού, άρχισε να παραδίδεται στις φλόγες, σαν σήμερα, στις 30 Αυγούστου 1922. Το όνειρο της Μεγάλης Ελλάδας και της νικηφόρας έκβασης της Μικρασιατικής Εκστρατείας που ξεκίνησε με την αποβίβαση του ελληνικού στρατού στην Σμύρνη στις 16 Μαΐου του 1919 εκτυλίχθηκε σε εφιάλτη μετά την κατάρρευση του μετώπου και την άτακτη υποχώρηση του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος από το Αφιόν Καραχισάρ, στα μέσα Αυγούστου του 1922.
Ο στρατός του Κεμάλ Ατατούρκ μαζί με άτακτους Τσέτες άρχισε να προελαύνει από το εσωτερικό της Μικράς Ασίας προς τα παράλια. Οι Τούρκοι μπήκαν στη Σμύρνη στις 27 Αυγούστου και άρχισαν να διαπράττουν λεηλασίες και δολοφονίες Ελλήνων και Αρμένιων κατοίκων. Στις 30 Αυγούστου ξεκίνησε η τεράστια πυρκαγιά ενώ εντάθηκαν οι σφαγές και οι λεηλασίες. Ο μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος βρήκε τραγικό θάνατο στα χέρια του εξαγριωμένου όχλου, πολλές γυναίκες έπεσαν θύματα φρικτών βιασμών και άντρες νεαρής ηλικίας αν δεν θανατώνονταν συλλαμβάνονταν για να σταλθούν στα τάγματα εργασίας στα βάθη της Μικράς Ασίας.
Οι τουρκικές θηριωδίες εντείνονταν και Αμερικανοί και Ευρωπαίοι περιηγητές και απεσταλμένοι πρεσβειών, αυτόπτες μάρτυρες των φρικτών συμβάντων περιγράφουν στα απομνημονεύματά τους σκηνές φρίκης, όπως μαζικές εκτελέσεις, σφαγές, πυρπολήσεις κτιρίων, νοσοκομείων και ορφανοτροφείων, κακοποιήσεις γυναικών και πολυήμερη λεηλασία των χριστιανικών συνοικιών της πόλης. Η περίφημη προκυμαία της Σμύρνης γέμισε πρόσφυγες και σταδιακά η πόλη εκκενώθηκε από τον ελληνικό και αρμενικό πληθυσμό της μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου 1922 (παλαιό ημερολόγιο). Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι που γλίτωσαν από την σφαγή πήραν το δρόμο της προσφυγιάς, φθάνοντας με δυσκολία στα λιμάνια των ελληνικών νησιών του Βορειοανατολικού Αιγαίου, του Πειραιά και της Θεσσαλονίκης.
Το Αρχείο της ΕΡΤ με αφορμή την μαύρη επέτειο από την καταστροφή της Σμύρνης, στις 30 Αυγούστου 1922, παρουσιάζει την εκπομπή:
ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗ ΧΑΜΕΝΗ ΕΙΚΟΝΑ
ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ
(video)
Το επεισόδιο της σειράς ντοκιμαντέρ είναι αφιερωμένο στη Μικρασιατική καταστροφή. Η αφήγηση των τραγικών γεγονότων πλαισιώνεται με πλάνα αρχειακού κινηματογραφικού υλικού από την υποχώρηση του ελληνικού στρατού στο μικρασιατικό μέτωπο και την ανατίναξη σιδηροδρομικών γραμμών από άνδρες του μηχανικού. Περιγράφονται οι αιματηρές μάχες που ακολούθησαν την κατάρρευση του μετώπου και προβάλλονται πλάνα με την αποβίβαση τραυματιών από πλοίο, από την καταστροφή της Σμύρνης με τα φλεγόμενα κτίρια, αλλά και πλάνα από τις προσπάθειες των κατοίκων της πόλης να σωθούν διαφεύγοντας με λέμβους προς τα συμμαχικά πολεμικά πλοία.
Παρεμβάλλεται εκτενές απόσπασμα συνέντευξης της μικρασιάτισσας ρεμπέτισσας, Αγγελικής Παπάζογλου, η οποία περιγράφει με γλαφυρό τρόπο τις αναμνήσεις της από τα τελευταία εικοσιτετράωρα στη Σμύρνη, την καταστροφή, τις σφαγές αμάχων, την απελπισία του πληθυσμού της πόλης και το μέγεθος της απώλειας.
Το επεισόδιο συνεχίζει με αναφορές στο ζήτημα των προσφύγων, παρουσιάζονται πλάνα τρένων που μετέφεραν πρόσφυγες και η ουρά που σχηματίζουν άμαχοι προκειμένου να παραλάβουν συσσίτιο.
Αντίστοιχα αναφέρεται η επαναστατική τριανδρία του Νικολάου Πλαστήρα, ενώ παρουσιάζονται πλάνα από την είσοδο του ελληνικού στρατού στην Αθήνα με τον Νικόλαο Πλαστήρα και τον Στυλιανό Γονατά έφιππους. Σε επόμενο πλάνο διακρίνονται οι δύο αξιωματικοί ενώ απευθύνουν ομιλία από μπαλκόνι κτιρίου στην οδό Κοραή σε συγκεντρωμένο πλήθος. Ακολουθούν αποσπάσματα κινηματογραφικών λήψεων με τον βασιλιά Γεώργιο Α’ και τη βασίλισσα Ελισσάβετ, αλλά και από τη νεκρική πομπή και τη μεταφορά της σορού του βασιλιά Κωνσταντίνου Α’ στη Νάπολη. Το επεισόδιο κλείνει με πλάνα αρχειακού κινηματογραφικού υλικού από την παλαιά Βουλή στις 25 Μαρτίου 1924, ημέρα της ανακήρυξης της αβασίλευτης δημοκρατίας στην Ελλάδα. Οι στρατιωτικοί Γεώργιος Κονδύλης, Θεόδωρος Πάγκαλος και Αλέξανδρος Χατζηκυριάκος διακρίνονται ανάμεσα στο πλήθος πολιτών και επισήμων, ενώ διακρίνεται και ο κινηματογραφιστής Γεώργιος Προκοπίου.
Έρευνα-σκηνοθεσία: ΛΑΚΗΣ ΠΑΠΑΣΤΑΘΗΣ
Κείμενα: ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΚΟΥΤΑΛΟΥ
Ιστορικός σύμβουλος: ΓΙΩΡΓΟΣ ΖΕΒΕΛΑΚΗΣ
Έτος παραγωγής: 1995
Δείτε περισσότερα στο http://archive.ert.gr
www.ertnews.gr
